Εισήγηση της Άννας Βουγιούκα, μέλους του Κέντρου Διοτίμα στη Φεμινιστική Θεματική Συνέλευση «Φεμινιστικά κινήματα και γυναικεία δικαιώματα στην Ευρώπη της κρίσης: Προτάσεις για μια φεμινιστική Ευρώπη» του Alter Summit, την Παρασκευή 7 Ιουνίου 2013.
Στόχος της εισήγησής μας είναι να συμβάλουμε στη δημιουργία κοινών τόπων συνάντησης των γυναικών της Ευρώπης, προκειμένου να αναδειχθεί ένα διαφορετικό μοντέλο ή παράδειγμα αντίστασης, αλληλεγγύης, δράσης και άρθρωσης πολιτικών και φεμινιστικών αιτημάτων.
Με άλλα λόγια η συμμετοχή μας στη Φεμινιστική Συνέλευση του Alter Summit, συνιστά ένα άνοιγμα ώστε από τη συμμετοχή, τη δικτύωση και τη συνεργασία, να περάσουμε στην κοινή δράση των φεμινιστικών κινημάτων της Ευρώπης.
Στο πλαίσιο αυτό, θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω, όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά τα εξής:
α) Διαπιστώσεις για την κατάσταση των γυναικών και τις έμφυλες ανισότητες στην Ελλάδα με έμφαση στα δικαιώματα των γυναικών
β) τα αιτήματα της φεμινιστικής ατζέντας
γ) Καινοτόμους τρόπους δράσης του φεμινιστικού κινήματος και των γυναικείων ΜΚΟ της Ευρώπης.
Διαπιστώσεις
Οι βασικές διαπιστώσεις σχετικά με τα δικαιώματα των γυναικών στην περίοδο της κρίσης, που εκτυλίσσεται εδώ και τρία τουλάχιστον χρόνια στην Ελλάδα, είναι εξαιρετικά ανησυχητικές.
Η υποχώρηση ως προς την ισότητα των φύλων είχε αρχίσει να γίνεται ορατή σε επίπεδο ΕΕ ήδη από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, ενώ στην Ελλάδα, παρά τις προόδους που είχαν σημειωθεί (π.χ. νομοθετικό πλαίσιο, θετικά μέτρα υπέρ των γυναικών, προσπάθειες για ένταξη της οπτικής του φύλου σε μια σειρά πολιτικές, δράσεις για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, μικρή αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στα κοινά, κ.λπ.), οι έμφυλες ανισότητες και οι διακρίσεις κατά των γυναικών ήταν ορατές και βαθειά εμπεδωμένες.
Και πριν την κρίση δηλαδή, οι έμφυλες ανισότητες αφορούσαν τον κοινωνικό, πολιτικό, εργασιακό και βέβαια τον ιδιωτικό τομέα.
Σήμερα ωστόσο η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά και τα δικαιώματα των γυναικών καταστρατηγούνται σε όλα ανεξαρτήτως τα πεδία χωρίς εξαίρεση και σε βαθμό εξαιρετικά ανησυχητικό.
Επειδή ο χρόνος μας είναι περιορισμένος, θα αναφερθούμε σε δύο μόνο τομείς εξαιρετικής σημασίας: την απασχόληση και την ανεργία και την πρόσβαση των γυναικών σε κοινωνικά αγαθά και κοινωνικές υπηρεσίες.
Απασχόληση και ανεργία
Η μείωση της διαφοράς στα ποσοστά απασχόλησης ανδρών και γυναικών δεν ήταν ένδειξη της αυξανόμενης ισότητας των φύλων ή απόρροια της βελτίωσης της θέσης των γυναικών.
Αντιθέτως αντανακλούσε και αντανακλά την επιδεινούμενη κατάσταση απασχόλησης και για τις γυναίκες και για τους άνδρες και την οξύτερη επίπτωση στην απασχόληση των ανδρών πριν την κορύφωση της κρίσης.
Το χάσμα κλείνει λόγω της προς τα κάτω εξίσωσης και όχι λόγω της βελτίωσης στα ποσοστά απασχόλησης και τις συνθήκες εργασίας των γυναικών, ενώ η βαθειά ύφεση επηρεάζει εξαιρετικά αρνητικά την απασχόληση των γυναικών.
Η κρίση έχει αναιρέσει ετών προόδους για την ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας, καθώς και την ισότητα στην αμειβόμενη απασχόληση, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι τα ποσοστά απασχόλησης των γυναικών σε 12 κράτη μέλη μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έχουν μειωθεί σε ποσοστά χαμηλότερα ή στην καλύτερη περίπτωση κοντά στα ποσοστά απασχόλησης του 2005.
Οι μειώσεις των ποσοστών απασχόλησης των γυναικών είναι δύσκολο να ανατραπούν διότι πολλές γυναίκες έχουν αναγκαστεί να στραφούν από την έμμισθη στην άμισθη εργασία λόγω της κατάρρευσης των δημόσιων υπηρεσιών, της μείωσης του εισοδήματος των νοικοκυριών και επειδή οι σύγχρονες πολιτικές για την αγορά εργασίας επικεντρώνονται στη μείωση της ανεργίας –των ανδρών κυρίως– και όχι στην αύξηση της ζήτησης εργασίας των γυναικών (Καραμεσίνη, 2011).
Από το 2010 όμως και μετά, οι γυναίκες επηρεάζονται από την ανεργία σε πολύ υψηλότερα ποσοστά, ενώ οι στατιστικές δεν αναδεικνύουν το γεγονός ότι οι άνεργες γυναίκες ανήκουν στις ομάδες που κινδυνεύουν περισσότερο ή βιώνουν φτώχεια.
Τα ποσοστά ανεργίας των γυναικών δεν είναι απλώς υψηλότερα από τα αντίστοιχα των ανδρών. Στην πραγματικότητα καλπάζουν.
Όπως σημειώνει και η Μ. Καραμεσίνη (2012) «Πριν την κρίση, η ανεργία των γυναικών ανέρχονταν στο 12%. Σήμερα έχει φθάσει στο 28%. Το ανδρικό ποσοστό ανεργίας ανέβηκε από το 5% στο 22%. Η ανεργία στις νέες γυναίκες 15-24 ετών ανέρχεται σήμερα στο 61% έναντι 46,5% στους νεαρούς άνδρες.
Μια πραγματική κοινωνική καταστροφή, ενώ η ελληνική νεολαία συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχει μέλλον γι’ αυτήν στη χώρα.
Η ανεργία των γυναικών δεν τροφοδοτείται μόνο από απολύσεις. Πολύ μεγάλος αριθμός γυναικών, στις ηλικίες των 30, 40 και 50, που προηγουμένως δεν αναζητούσαν εργασία, μπήκαν στην αγορά εργασίας για να ενισχύσουν το συρρικνούμενο οικογενειακό εισόδημα.
Οι περισσότερες εντάχθηκαν τις στρατιές των ανέργων».
Από την άλλη, η ποιότητα εργασίας των γυναικών, η οποία ήδη είναι χαμηλή, επιδεινώνεται ακόμα περισσότερο και λόγω της απώλειας θέσεων εργασίας στο δημόσιο τομέα –συντελεσθείσας αλλά και άμεσα επικείμενης– είτε μέσω των αναγκαστικών συνταξιοδοτήσεων, είτε μέσω απολύσεων, ενώ οι μειώσεις μισθών στο δημόσιο τομέα απειλούν να ανατρέψουν την όποια πρόοδο έχει σημειωθεί στην μείωση του έμφυλου χάσματος στις αμοιβές.
Ολοένα και περισσότερες γυναίκες ωθούνται σε επισφαλείς θέσεις εργασίας, μένουν χωρίς κοινωνική ασφάλιση, χωρίς δυνατότητα εξισορρόπησης της εργασιακής και οικογενειακής/ προσωπικής ζωής και χωρίς σύνταξη.
Οι θέσεις εργασίας που μπορούν να βρουν οι γυναίκες είναι χαμηλής εξειδίκευσης ή ανειδίκευτες, που σημαίνει ότι απαξιώνονται οι δεξιότητες και γνώσεις του γυναικείου εργατικού δυναμικού, εξαιρετικά κακά αμειβόμενες, επισφαλείς, χωρίς κοινωνική ασφάλιση και δικαιώματα ή κατοχύρωση ως προς το ωράριο, τα δικαιώματα των μητέρων, των γυναικών με αναπηρία, κ.λπ.
Αυτό, εκτός των άλλων, σημαίνει ότι τα όρια της φτώχειας μεταξύ γυναικών που εργάζονται με αυτούς τους όρους και τις συνθήκες και γυναικών, που είναι άνεργες συχνά δεν είναι ορατά ή έχουν συγκλίνει επικίνδυνα.
Την ίδια στιγμή, ένα φαινόμενο που έχει αρχίσει να διαφαίνεται είναι πως το μοντέλο του «άνδρα κουβαλητή» (breadwinner) χάνει έδαφος, καθώς οι γυναίκες, ως πιο ευέλικτες, αποδέχονται ευκολότερα επισφαλείς και ανασφάλιστες θέσεις εργασίας, και από δευτερεύουσες εργαζόμενες συχνά γίνονται είτε οι μοναδικές πηγές εισοδήματος του νοικοκυριού, είτε «ισότιμες» με τους άνδρες, σε επίπεδο ωστόσο χαμηλού ή πολύ χαμηλού εισοδήματος.
Δεν είναι ωστόσο δυνατόν να ειπωθεί κατά πόσον αυτό το γεγονός συνιστά μονιμότερη αλλαγή στις σχέσεις των φύλων ή προσωρινή επίπτωση της κρίσης.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η γενικότερη εικόνα στην αγορά εργασίας παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις και σε καμία περίπτωση δεν είναι ίδια για όλες τις γυναίκες π.χ. για όσες εργάζονται στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα, τις μετανάστριες, τις Ρομά, τις γυναίκες άνω των 50-55 ετών, τις μονογονείς, τις νέες γυναίκες που εισέρχονται τώρα στην αγορά εργασίας, κ.λπ. και γενικά για όσες γυναίκες συγκαταλέγονται στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, για τις οποίες ο κίνδυνος να βιώσουν φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό έχει αυξηθεί σε δραματικό βαθμό.
Άρα έχει σημασία να αποτιμούμε τις εκάστοτε ιδιαιτερότητες και πολλαπλές ανισότητες που αντιμετωπίζουν οι διαφορετικές ομάδες γυναικών, και να έχουμε κατά νου τις ιδιαίτερες ανάγκες τους για να δράσουμε αναλόγως.
Πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά
Η κατάρρευση βασικών κοινωνικών αγαθών και κοινωφελών υπηρεσιών (υγεία, εκπαίδευση, πρόνοια, φροντίδα, προστασία, μέσα μεταφοράς, ενέργεια, νερό, θέρμανση, κ.λπ.) όπως η διαβάθμιση ή και άρση της πρόσβασης σε αυτές, οδηγούν σε έμπρακτη κατάργηση των κοινωνικών δικαιωμάτων και στην ολοένα και μεγαλύτερη φτωχοποίηση των γυναικών.
Ταυτοχρόνως υπονομεύουν σημαντικές διαστάσεις της ισότητας των φύλων και κατακτήσεις του φεμινιστικού κινήματος.
Για παράδειγμα, οι περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες φροντίδας και την υγεία, στοχεύουν στο να καταστεί και πάλι η φροντίδα ιδιωτική υπόθεση (re-privatization) αλλά και στην επιστροφή σε παραδοσιακούς/ στερεοτυπικούς έμφυλους ρόλους, όπου η ευθύνη της φροντίδας και της μέριμνας μεταφέρεται από την κοινωνία και την πολιτεία, στα νοικοκυριά, και πιο συγκεκριμένα στις γυναίκες.
Τα άτομα με ευθύνες φροντίδας –κυρίως αν όχι αποκλειστικά, οι γυναίκες– αναγκάζονται να εγκαταλείψουν ή να μειώσουν την έμμισθη απασχόληση προκειμένου να αναλάβουν την παροχή υπηρεσιών που δεν παρέχονται πλέον από το κράτος ή δεν είναι σε θέση να καλύψουν τα νοικοκυριά (μέσω ιδιωτικών επιχειρήσεων ή οργανισμών).
Οι μειώσεις των μέτρων τα οποία εν δυνάμει συμβάλλουν στην ισότιμη κατανομή της φροντίδας μεταξύ ανδρών και γυναικών, όπως για παράδειγμα η μείωση ή και κατάργηση της (αμειβόμενης) πατρικής άδειας, είναι δεδομένο ότι θα οδηγήσουν σε μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις για την ισότητα των φύλων, σε μια εποχή που η ζήτηση για άμισθη, ιδιωτική φροντίδα ολοένα και αυξάνεται.
Επίσης, οι μειώσεις των μεταβιβάσεων για μητρικές και πατρικές άδειες, επιδόματα τέκνων και οικογενειακά ή άλλα επιδόματα, επιφέρουν μόνιμη μείωση του εισοδήματος όλων των γυναικών που έχουν ευθύνες φροντίδας.
Η οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών απειλείται και η φτώχεια τους οξύνεται διότι τα επιδόματα συνιστούν σημαντική πηγή εισοδήματος των γυναικών και διότι οι γυναίκες εξαρτώνται περισσότερο από ότι οι άνδρες από τις κοινωνικές υπηρεσίες.
Οι μόνες γονείς και οι γυναίκες συνταξιούχοι συγκαταλέγονται ανάμεσα σε εκείνους που έχουν τις μεγαλύτερες απώλειες όταν περικόπτονται επιδόματα και υπηρεσίες.
Οι υπηρεσίες για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών στην καλύτερη περίπτωση είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς και στη συνηθέστερη μειώνονται δραματικά (όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ευρωπαϊκό επίπεδο), ενώ η κρίση χρησιμοποιείται ως αιτιολογία για να μην αυξηθούν και να μην βελτιωθούν οι υφιστάμενες ανεπαρκείς υπηρεσίες και φορείς υποστήριξης των γυναικών και των κοριτσιών που υφίστανται βία.
Η ιδιωτικοποίηση του ΕΣΥ και η αύξηση του κόστους της ασφάλισης καθιστά αδύνατη την πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση για εξαιρετικά υψηλά ποσοστά των γυναικών με δεδομένο ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν αφενός υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και αφετέρου υψηλότερα ποσοστά επισφαλούς ή ανασφάλιστης εργασίας.
Όπως προαναφέρθηκε, εκτός από τις μειώσεις των μισθών έχουν περισταλεί ή περικοπεί μια σειρά επιδόματα και προστατευτικά μέτρα (επίδομα τοκετού, γάμου, μητρότητας), με αποτέλεσμα να δυσκολεύει ακόμα περισσότερο η πρόσβαση των γυναικών σε κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ΕΟΠΠΥ (Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας) που σύμφωνα με πρόσφατες αποφάσεις ορίζει ότι: «Σε περίπτωση τοκετού εκτός νοσηλευτικού ιδρύματος, καταβάλλεται αντί μαιευτικής περίθαλψης εφάπαξ χρηματικό βοήθημα ύψους 900€, 1200€ για δίδυμη κύηση και 1600€ για τρίδυμη κύηση.
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι δεν καταβάλλεται επίδομα τοκετού όταν αυτός πραγματοποιηθεί εντός νοσηλευτικού ιδρύματος, κρατικού ή ιδιωτικού, συμβεβλημένου ή μη συμβεβλημένου».
Έτσι οι γυναίκες θα πρέπει να επιλέξουν να γεννήσουν κατ’ οίκον, διαφορετικά δεν δικαιούνται επίδομα τοκετού.
Και μάλιστα τη στιγμή που δεν είναι σαφές σε κανένα επίπεδο πότε ένας τοκετός μπορεί να θεωρηθεί «παράνομος» ή επικίνδυνος και κατά πόσον οι γυναίκες στην Ελλάδα πράγματι έχουν το δικαίωμα να γεννήσουν όπως και όπου επιθυμούν.
Η κατάργηση του κοινωνικού κράτους (κλείσιμο ή κατάργηση βρεφονηπιακών σταθμών και σταθμών για παιδιά με αναπηρίες, δομών για άτομα με ψυχικές νόσους, κέντρων για ηλικιωμένους, δομών πρόνοιας, δομών πολιτισμού κ.λπ.), καθώς και των δομών που παρέχουν υπηρεσίες σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, σημαίνει ότι το βάρος που στερεοτυπικά επιφορτίζονται οι γυναίκες γίνεται ακόμα μεγαλύτερο.
Έτσι οι νέες και εξαιρετικά πιεστικές διαστάσεις που λαμβάνει «ο υποχρεωτικός αλτρουισμός» των γυναικών σημαίνει και αλλαγή και στα κυρίαρχα, πατριαρχικά προτάγματα, τα οποία σήμερα συντηρικοποιούνται ακόμα περισσότερο.
Ενώ τη δεκαετία του 1980 προωθήθηκε η μαζική είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, σήμερα υπάρχει πίεση σε πρακτικό, αλλά και πολιτικό επίπεδο, να επιστρέψουν οι γυναίκες στο σπίτι, να ιδιωτεύσουν και να αναλάβουν και πάλι τους «πατροπαράδοτους» γυναικείους ρόλους τους.
Δεν είναι άλλωστε τυχαία η διασύνδεση του σεξισμού που ανθίζει στα ΜΜΕ, της βίας κατά των γυναικών, της ομοφοβίας και των φασιστικών νοοτροπιών που υπερασπίζονται την ελληνική οικογένεια με κάθε κόστος.
Όπως σημειώνει η Α. Αθανασίου (2012:25-25) « … ολόκληρο το πλέγμα των εναλλασσόμενων τρομοκρατικών και ποιμαντορικών/ σωτηριολογικών λόγων που αρθρώνονται εν όψει της κρίσης, επιζητεί να μας εκπαιδεύσει στο πώς να είμαστε (και πώς να μην είμαστε) στην κρίση … πώς να οριζόμαστε σε αντιδιαστολή με τους λαθραίους ‘άλλους’ και σε συμφωνία με τις προαιώνιες αξίες της εθνικής, έμφυλης και οικογενειακής ομοθυμίας»
Αιτήματα
Από άκρη σε άκρη σε ολόκληρη την Ευρώπη, συνιστά κοινό τόπο ότι όχι μόνο δεν ελήφθη υπόψη η διάσταση του φύλου στο πλαίσιο των πολιτικών λιτότητας και της εφαρμοζόμενης δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά αγνοήθηκε παντελώς η επίδραση της οικονομικής κρίσης στις ανισότητες φύλου και στα κεκτημένα δικαιώματα των γυναικών.
Ένα κεντρικό ζήτημα επομένως είναι να αναδείξουμε τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν οι πολιτικές αυτές στην ισότητα των φύλων και στα δικαιώματα των γυναικών – ως πολιτισσών, εργαζομένων και κοινωνικά δρώντων υποκειμένων.
Επίσης θα πρέπει να αναδείξουμε μια εξαιρετικά σημαντική συνέπεια της κρίσης που επίσης συνδέεται με την άρση των δικαιωμάτων των γυναικών και αφορά σε ένα παράλληλο φαινόμενο που καταγράφεται – τουλάχιστον στην Ελλάδα: η αναπαραγωγή των υφιστάμενων ανισοτήτων συνυπάρχει και διαπλέκεται με τη δημιουργία νέων έμφυλων ανισοτήτων.
Μέσα σε ένα περιβάλλον γενικής υποχώρησης των δημοκρατικών, κοινωνικών και εργασιακών κατακτήσεων στην Ευρώπη, και κοινωνικής οπισθοδρόμησης, η ισότητα των φύλων και η απελευθέρωση των γυναικών απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο από τα οράματα και τους στόχους του φεμινιστικού κινήματος.
Γι’ αυτό και έχει τόσο μεγάλη σημασία σήμερα η ανανέωση και κυρίως η ριζοσπαστικοποίηση της φεμινιστικής ατζέντας και η ενδυνάμωση της φωνής των γυναικών σε ευρωπαϊκή κλίμακα.
Συμπυκνώνοντας τα σημαντικότερα αιτήματα θα λέγαμε ότι αφορούν στα εξής: Καταρχήν στην κοινή δράση για την άσκηση πίεσης στις κυβερνήσεις και τα όργανα της ΕΕ καθώς και στην Τρόικα (ΔΝΤ, ΕΚΤ, ΕΕ) για την άμεση αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της λιτότητας στα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα των φύλων.
Στις παρούσες συνθήκες, θα πρέπει οι διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος και οι πιέσεις που ασκούνται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, να οδηγήσουν άμεσα σε απτά και ανατρεπτικά αποτελέσματα.
Επομένως, επειδή ένα μέρος της κοινής δράσης και των διεκδικήσεών μας θα πρέπει να κατευθύνονται στις κυβερνήσεις και τα όργανα της ΕΕ, απαιτείται μεγαλύτερη συσπείρωση και αποτελεσματικότερος συντονισμός, ώστε να προτάξουμε τα κοινά μας αιτήματα για τα δικαιώματα των γυναικών και εντός κάθε διακριτής χώρας, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Κατά δεύτερον στην άμεση συνεργασία, τη δικτύωση και την κοινή δράση των εναλλακτικών κινημάτων, δικτύων αλληλεγγύης, ομάδων αυτοοργάνωσης και αυτοδιαχείρισης, συνδικαλιστικών και ΜΚΟ, ιδιαιτέρως των φεμινιστικών και γυναικείων οργανώσεων, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο για:
- Σχεδιασμό δράσεων και ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο με στόχο την ενίσχυση της αυτοδύναμης δράσης και (οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής) ανεξαρτησίας των γυναικών και την ενδυνάμωσή τους
- Συνεργασία με άλλα κινήματα πολιτών, ΜΚΟ και συνδικαλιστικές οργανώσεις, κινήσεις και ομάδες αλληλεγγύης, εναλλακτικές και κοινωνικές επιχειρήσεις, κ.λπ. για να εμπλουτιστεί η ατζέντα τους με φεμινιστικά αιτήματα και διεκδικήσεις για την ισότητα των φύλων και τα κοινωνικά, εργασιακά και πολιτικά δικαιώματα των γυναικών
Καινοτόμοι τρόποι δράσης
Επειδή οι απαιτήσεις των δεν είναι μόνο επιτακτικές αλλά και αρκετά περίπλοκες, θεωρούμε ότι η δικτύωση και η συνεργασία με σκοπό την ανταλλαγή εμπειριών και τεχνογνωσίας για τον τρόπο οργάνωσης της αντίστασης και της δράσης μας αποτελούν το πρώτο βήμα.
Το επόμενο βήμα είναι να δημιουργήσουμε ένα κοινό τόπο συνάντησης των γυναικών της Ευρώπης.
Έναν τόπο που θα μπορούσε να γίνει το παράδειγμα για ένα μοντέλο αντίστασης, αλληλεγγύης, άρθρωσης πολιτικών και φεμινιστικών αιτημάτων και κυρίως ένα καινοτόμο μοντέλο δράσης των γυναικών της Ευρώπης, των λαών της Ευρώπης.
Επομένως σε πρώτη φάση, θα μπορούσαμε στο πλαίσιο του Alter Summit να δημιουργήσουμε μια Διαδικτυακή Φεμινιστική Πλατφόρμα με βασικές θεματικές ενότητες της φεμινιστικής ατζέντας (π.χ. φτώχεια, απασχόληση, υγεία, έμφυλη βία, συμμετοχή στην πολιτική), προτείνοντας τη συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων φεμινιστικών ομάδων, κινημάτων και γυναικείων οργανώσεων ή ΜΚΟ από κάθε χώρα, και με βάση την ειδική εμπειρία και τεχνογνωσία κάθε μιας να αρχίσουμε να διαμορφώνουμε βασικές προτεραιότητες και αιτήματα για τις γυναίκες της Ευρώπης σε μια κοινή βάση.
Αναφέρουμε ενδεικτικά το παράδειγμα του VDAY και της φετινής καμπάνιας με τίτλο On Billion Rising, που διοργανώθηκε το Φεβρουάριο 2013 σε παγκόσμια κλίμακα και είχε τεράστια επιτυχία.
Βασικό εργαλείο για την μοναδική αυτή κινητοποίηση κατά της βίας κατά των γυναικών ήταν το διαδίκτυο, που διέδωσε το τραγούδι και το χορό ως μέσα «εξέγερσης» και ευαισθητοποίησης και κατάφερε να ξεσηκώσει και να ενώσει γυναίκες, νεαρά κορίτσια και άνδρες σε παγκόσμια κλίμακα, κατά της έμφυλης βίας.
Στο πλαίσιο της Πλατφόρμας μπορούμε να ορίσουμε τακτικές (θεματικές) συναντήσεις, είτε διαδικτυακά, (π.χ. μία φορά τη μήνα), είτε οργανώνοντας φεμινιστικές συνελεύσεις και εργαστήρια, σε διαφορετικές χώρες (π.χ. μία φορά το χρόνο).
Επίσης μπορούμε να διοργανώσουμε και online συζητήσεις κατά το παράδειγμα της συζήτησης που οργανώθηκε για την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών από το Wikigender, το Breakthrough, το End Violence Against Women (EVAW), το Partners for Prevention, το Womankind Worldwide και το Υπουργείο Εξωτερικών της Φινλανδίας.
Σε καμία περίπτωση δεν ισχυριζόμαστε ότι το διαδίκτυο μπορεί να υποκαταστήσει την άμεση, ενεργητική και ζωντανή συμμετοχή των γυναικών στο φεμινιστικό ή στα άλλα κινήματα πολιτών, αλλά σίγουρα μπορεί να μειώσει τις γεωγραφικές αποστάσεις και το κόστος των μετακινήσεων και το καταθέτουμε ως πρόταση για τη δικτύωση, την ανταλλαγή εμπειριών και τεχνογνωσίας και την κοινή δράση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Μια άλλη πρόταση η οποία προκύπτει από την εμπειρία και το προφίλ που έχει αναπτύξει το Κέντρο Διοτίμα στο πέρασμα των χρόνων, αφορά την πανευρωπαϊκή δικτύωση των φεμινιστικών και γυναικείων ΜΚΟ στη βάση τριών αλληλένδετων και συμπληρωματικών λειτουργιών ή κατευθύνσεων.
Προκύπτει από την ανάγκη για διαφοροποίηση των δράσεων και παρεμβάσεών μας προκειμένου να ανταποκριθούμε στις υψηλές απαιτήσεις των καιρών και της πολλαπλής υποστήριξης των γυναικών.
Συγκεκριμένα θεωρούμε πώς η Φεμινιστική Πλατφόρμα μπορεί να συμβάλει στα εξής:
- Άμεση επαφή και εμπλοκή με το πεδίο και ενεργητική υποστήριξη των γυναικών με ποικίλους τρόπους. Για παράδειγμα, παροχή υποστηρικτικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών, υποστήριξη σε θύματα έμφυλης βίας, σε άνεργες, σε γυναίκες που χρειάζονται νομική υποστήριξη ή πληροφόρηση για θέματα δικαιωμάτων, συνηγορία για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων που παραβιάζονται, παραπομπή σε αρμόδιους φορείς, ενδυνάμωση, υποστήριξη για την αναζήτηση εργασίας και την ένταξη στην απασχόληση και στην αυταπασχόληση, αναβάθμιση δεξιοτήτων κ.λπ.
- Στενότερη συνεργασία των φεμινιστικών και γυναικείων ΜΚΟ με κοινωνικά δίκτυα, κινήματα αλληλεγγύης, ομάδες αυτοοργάνωσης, κ.λπ. που δημιουργούνται ή λειτουργούν σε κάθε χώρα, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη βάση κοινών δράσεων για θέματα αιχμής (πχ. φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός/ EAPN, πρόληψη της βίας κατά των γυναικών, υγεία και αναπαραγωγικά δικαιώματα γυναικών, απασχόληση και εργασιακά δικαιώματα, κ.λπ.).
- Πραγματοποίηση ερευνών και μελετών για θέματα φύλου και ισότητας και δικτύωση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για την ανταλλαγή στοιχείων, συμπερασμάτων, προτάσεων, προσεγγίσεων και μεθοδολογιών κ.λπ. Από την εμπειρία του Κέντρου Διοτίμα στην Ελλάδα διαπιστώνουμε ότι δεν έχουμε αξιόπιστα ή επίκαιρα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για μια σειρά ζητήματα και τομείς που αφορούν τις έμφυλες ανισότητες και διακρίσεις. Η συλλογή και η επεξεργασία στοιχείων για την κατάσταση των γυναικών, είτε αφορά την μικροκλίμακα, είτε αφορά ειδικότερα θέματα, είναι αναγκαία για την ανάδειξη της διαφορετικότητας των γυναικών, για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, αλλά και για την αποτελεσματικότερη διαμόρφωση της φεμινιστικής ατζέντας με επίκαιρα και ρηξικέλευθα αιτήματα που θα βρίσκονται σε άμεση διασύνδεση με τις φωνές, τις ανάγκες και τα αιτήματα των γυναικών.
Νέο πλαίσιο δράσης
Πιστεύουμε ότι το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα της Ευρώπης μπορεί και πρέπει να αντλήσει εμπειρία και διδάγματα και να αξιοποιήσει τα παραδείγματα και τους καινοτόμους δράσης, αλλά και την ελπίδα που φέρνει η ενεργητική συμμετοχή των γυναικών και η ένταξή τους για μια ακόμα φορά στο προσκήνιο των εξελίξεων, των κινημάτων αντίστασης και των δράσεων αλληλεγγύης, στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Αναφέρουμε για παράδειγμα την Φεμινιστική Πρωτοβουλία για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, την Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης Διωκόμενων Οροθετικών Γυναικών, την Πρωτοβουλία κατά της Ομοφοβίας Ξάνθης, την Πρωτοβουλία Γυναικών ενάντια στο Χρέος και στα Μέτρα Λιτότητας, αλλά και το Κίνημα των Κατοίκων της Κερατέας κατά του ΧΥΤΑ και το Κίνημα των κατοίκων της Χαλκιδικής κατά της εξόρυξης στις Σκουριές, καθώς και τα δεκάδες κοινωνικά φαρμακεία, κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά παντοπωλεία, κοινωνικά φροντιστήρια και εργαστήρια τέχνης, που ιδρύονται σε όλη τη χώρα με τη δυναμική και μαχητική συμμετοχή των γυναικών.
Θεωρούμε δηλαδή ότι εκτός από τις απώλειες των κατακτήσεών μας, η ματιά μας θα πρέπει να στραφεί στη τρέχουσα συγκυρία των αγώνων των γυναικών η οποία έχει ανοίξει δρόμους για νέες μορφές αντίστασης και διεκδίκησης, «από τα κάτω», στη βάση τοπικών ή και θεματικών συσπειρώσεων και κινημάτων αλληλεγγύης και έχει αναδείξει διαφορετικούς, πιο άμεσους, πιο οικείους και πιο δυναμικούς τρόπους αντίστασης και διεκδίκησης.
Έχει εμπλουτίσει τα προτάγματα και τα αιτήματα των κινημάτων με τη φωνή και τον πολιτικό λόγο των γυναικών, ανατρέποντας συχνά στερεότυπες αντιλήψεις όχι μόνο για το φύλο, αλλά και για τους τρόπους αυτοοργάνωσης, αλληλεγγύης και καθημερινής αντίστασης και φέρνοντας στο προσκήνιο ανατρεπτικές διαστάσεις των διεκδικήσεων.
Διαστάσεις που κινούνται πέρα από στενά συνδικαλιστικά και οικονομικά αιτήματα, και μετακινούν την πολιτική ατζέντα σε μια συνολικότερη αμφισβήτηση του νεοφιλελεύθερου και αυταρχικού καπιταλιστικού παραδείγματος και της ανάπτυξης που ταυτίζεται με οικολογική καταστροφή και τη χρήση της φύσης ως οικονομικού πόρου.
Το φεμινιστικό κίνημα της Ευρώπης μπορεί και πρέπει να αξιοποιήσει την εμπειρία και τις νέες μορφές αντίστασης και διεκδίκησης, συμβάλλοντας ενεργά στην άρση των έμφυλων ανισοτήτων, των συνεπειών της λιτότητας, του αυταρχισμού και των φασιστικών αντιλήψεων που έχουν απλωθεί επικίνδυνα στην Ευρώπη.
Μπορεί και πρέπει να πιέσει για την άρση των συντηρητικών, νεοφιλελεύθερων και αυταρχικών πολιτικών που επιχειρούν να ανατρέψουν τα κατακτημένα δικαιώματα των γυναικών και να επιβάλουν με πολύ δριμύτερους όρους πατριαρχικές, σεξιστικές και φασιστικές αντιλήψεις.
Η ισότητα των φύλων –όλων των φύλων– και ο φεμινισμός συνιστούν αδιαπραγμάτευτη διάσταση του αγώνα και των διεκδικήσεών μας για μια Ευρώπη των λαών.
Υποσημειώσεις-παραπομπές
1 Συντομότερη εκδοχή της εισήγησης με τίτλο «Δικαιώματα των γυναικών και σύγχρονα διακυβεύματα» δημοσιεύτηκε στο Εντός Φύλου της Αυγής, 13/06/2013.
2 Καραμεσίνη Μαρία (2011) Κρίση, γυναίκες, ανδρική ταυτότητα. Η Αυγή, Ενθέματα, 29/11/2011.
3 Καραμεσίνη Μαρία (2012) Η ελληνική κρίση σε ευρωπαϊκή προοπτική: φεμινιστική κριτική. Η Αυγή, 11/10/2012.
4 Βλέπε καταδίκη μαίας από δικαστήριο της Θεσσαλονίκης για «απλή σωματική βλάβη από αμέλεια» γιατί γυναίκα που γέννησε στο σπίτι υπέστη ρήξη περινέου, και παραπομπή 79 ατόμων (γιατρών, καθηγητών, μητέρων) μετά από έρευνα που ξεκίνησε το 2009 από καταγγελίες του Συλλόγου Μαιών – Θεσσαλονίκης. Δίκη των 79 (http://diki79.blogspot.gr/), Εφημερίδα των Συντακτών (ttp://www.efsyn.gr/?p=33230).
5 Αθανασίου Αθηνά (2012) Η κρίση ως «κατάσταση έκτακτης ανάγκης»,Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας.
6 Βλέπε αναλυτικότερα: http://www.onebillionrising.org/home
7 Σκοπός της διαδικτυακής συζήτησης ήταν να καταγραφούν οι ποικίλες απόψεις και προσεγγίσεις που προκύπτουν από την εμπειρία στο πεδίο και αφορούν τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μετασχηματίσουμε τα κοινωνικά πρότυπα και τις αντιλήψεις προκειμένου να έχει αποτέλεσμα η πρόληψη της βίας κατά των γυναικών.
Βλέπε: Wikigender, Transforming social norms to prevent violence against women and girls Synthesis of the Wikigender online discussion. http://www.wikigender.org/index.php/Wikigender_Polls
