Η επόπτρια διαχείρισης περιστατικών έμφυλης βίας του Κέντρου Διοτίμα, Δήμητρα Αντωνοπούλου, συμμετείχε στην εκδήλωση «Tales from the streets», στις 23 Νοεμβρίου 2023, στο The HUB Events στην Αθήνα, με την εισήγηση «Άτομα που έχουν επιζήσει της έμφυλης βίας και αστεγία: Η εμπειρία από τις παρεμβάσεις του Κέντρου Διοτίμα».

Στα πλαίσια της εκδήλωσης, εκπρόσωποι φορέων από την Ελλάδα και το εξωτερικό μοιράστηκαν καλές πρακτικές για πολιτικές κοινωνικής προστασίας που συνδέονται με το δικαίωμα στη στέγαση.

Δείτε τα βασικά στοιχεία της εισήγησης παρακάτω:

Το δικαίωμα στη στέγη

Το δικαίωμα στη στέγη για όλες και όλους κατοχυρώνεται από μια σειρά από διεθνείς συμβάσεις και ευρωπαϊκές οδηγίες. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα παρατηρείται όλο και μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση του πλαισίου προστασίας των ευάλωτων πληθυσμών που έρχονται αντιμέτωποι με την αστεγία και άλλους κινδύνους επανατραυματισμού από περιστατικά έμφυλης βίας, στερούμενες/οι της διαδικασίας ομαλής κοινωνικής ένταξης και αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Συγκεκριμένα: μετά το κλείσιμο του προγράμματος ΕΣΤΙΑ, οι αιτούντες/ούσες άσυλο διαμένουν σε ΚΥΤ/Δομές, και εκφράζονται ανησυχίες για τις συνθήκες διαβίωσης και την προσβασιμότητα σε υπηρεσίες. Τα άτομα που λαμβάνουν καθεστώς προστασίας υποχρεούνται, με ελάχιστες εξαιρέσεις, να εγκαταλείψουν τους χώρους στέγασης εντός 30 ημερών από την επίδοση της θετικής απόφασης ασύλου τους, ενώ παράλληλα διακόπτεται το οικονομικό βοήθημα που λάμβαναν.

Επίσης, έχει επισημανθεί και αξίζει να αναφερθεί ότι οι αναγνωρισμένοι/ες πρόσφυγες/ισσες δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και τα σκληρά κριτήρια του προγράμματος HELIOS, το μέλλον του οποίου παραμένει αμφίβολο.

Άστεγες επιζώσες

Με βάση τα στοιχεία του Κέντρου Διοτίμα από τις υπηρεσίες που υποστήριξαν επιζώντα άτομα το 2023 (Ιανουάριος-Οκτώβριος) σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη διαπιστώθηκε ότι: Στην Αθήνα, το 5% των επιζώντων ατόμων κατοικεί σε camp, το 15% σε ξενώνες, το 29% σε αυτόνομη διαβίωση, το 35% φιλοξενείται κάτω από επισφαλείς συνθήκες και το 16% είναι άστεγο. Στη Θεσσαλονίκη το 30% κατοικεί σε camp, το 21% σε ξενώνες, το 27% σε αυτόνομη διαβίωση, το 11% φιλοξενείται και το 11% είναι άστεγο.

Από τα άστεγα επιζώντα άτομα στην Αθήνα: το 27% είναι «χωρίς χαρτιά», το 27% είναι αιτούντα άσυλο, το 46% είναι προσφύγισσες/ες. Στη Θεσσαλονίκη, το 28% είναι «χωρίς χαρτιά», το 29% είναι αιτούντα άσυλο, το 43% είναι προσφύγισσες/ες.

Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για άτομα με πολλαπλές ευαλωτότες. Στην Αθήνα, το 45% των άστεγων/επισφαλώς φιλοξενούμενων επιζώντων προσώπων είναι μονογονείς, το 39% μόνες γυναίκες, το 6% ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, το 5% κυοφορούσες, το 5% άτομα με σοβαρά ζητήματα υγείας. Στην Θεσσαλονίκη, το 43% είναι μονογονείς, το 29% μόνες γυναίκες, το 14% ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, το 7% κυοφορούσες, το 7% άτομα με σοβαρά ζητήματα υγείας.

Από τα επιζώντα άτομα που εξυπηρετήσαμε την προαναφερόμενη περίοδο, προκύπτει ότι 1/2 στην Αθήνα & 1/5 στη Θεσσαλονίκη είχαν ως πρωταρχικό αίτημα τη στέγαση, ενώ εστιάζοντας στην έμφυλη βία, 1/3 των επιζωσών έχει υποστεί τουλάχιστον ένα περιστατικό έμφυλης βίας που συνδέεται άμεσα με την έλλειψη στέγασης.

Κίνδυνος εκ νέου έκθεσης σε βία

Η αστεγία προκαλεί ή επιδεινώνει τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα των επιζωσών (μετατραυματικό στρες, επανατραυματισμό κ.ά.), ατόμων δηλαδή που έχουν υποστεί πολλαπλές μορφές έμφυλης βίας τόσο στη χώρα καταγωγής τους όσο και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, αλλά και στην Ελλάδα. Μεταξύ αυτών υπάρχουν άτομα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας και συχνά είναι μόνες μητέρες.

Οι συνθήκες αστεγίας κάτω από τις οποίες ζουν οι επιζώσες έμφυλης βίας διαπιστώθηκε ότι αυξάνουν δραματικά τον κίνδυνο έκθεσής τους, εκ νέου, σε διάφορες μορφές σεξουαλικής βίας.

Αυτό αφορά γυναίκες που βιάστηκαν ενώ ήταν άστεγες, παρενοχλήθηκαν σεξουαλικά, δέχθηκαν σεξουαλική επίθεση ή απόπειρα βιασμού. Επίσης, αφορά γυναίκες που υπέστησαν ψυχολογικές πιέσεις ή εξαναγκάστηκαν σε σεξουαλική συνεύρεση για να παραμείνουν σε κατάλυμα. Ο κίνδυνος αφορά και τα παιδιά των επιζωσών, που βρίσκονται μαζί τους στην πλατεία, στο δρόμο, στις επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης της «φιλοξενίας».

Επιπτώσεις της έλλειψης στέγης 

Οι επιζώσες/ντες έμφυλης βίας που βρίσκονται σε αστεγία και δεν έχουν χαρτιά, αντιμετωπίζουν συνεχή έμφυλη βία ως καθημερινό στοιχείο της ζωής τους. Η αστεγία και οι επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης, που βιώνουν οι γυναίκες που έχουν λάβει β’ απορριπτική απόφαση για το άσυλό τους συνδέονται άμεσα με πράξεις βιασμού και σεξουαλικής βίας, και τις καθιστούν στόχους δικτύων διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων.

Επιπλέον, οι “sans papiers” συχνά παραμένουν σε κακοποιητικές σχέσεις, ιδιαίτερα όταν έχουν παιδιά, καθώς ο θύτης παρέχει καταφύγιο και οικονομική βοήθεια, καθιστώντας τις ευάλωτες σε απειλές και εκβιασμούς. Η έλλειψη στέγης, οι επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης, οι οικονομικές δυσκολίες και η αδυναμία πρόσβασης στην αγορά εργασίας και στην υγεία καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη οποιαδήποτε παρέμβαση για τις επιζώσες έμφυλης βίας.

Ξενώνες φιλοξενίας

Υπάρχει αδυναμία άμεσης απόκρισης ώστε οι γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία να απομακρυνθούν άμεσα από το κακοποιητικό περιβάλλον, ενώ δεν υπάρχουν ξενώνες φιλοξενίας για επιζώντα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Για την είσοδο μιας γυναίκας “sans papiers” σε ξενώνα απαιτείται διαβεβαίωση ότι το νομικό της καθεστώς υπόκειται σε αλλαγή.

Παρατηρείται επίσης κενό υποστήριξης για την ένταξη και μακροπρόθεσμη σταθερότητα μετά την προσωρινή παραμονή τους σε ξενώνες, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να ξαναβρεθούν στις ίδιες ευάλωτες συνθήκες που συνέβαλαν στην έκθεση τους στην έμφυλη βία. Τέλος, υπάρχει ανεπάρκεια θέσεων στο δημόσιο σύστημα ξενώνων, επιδεινώνοντας την κατάσταση για όσες αναζητούν ασφάλεια και στήριξη.

Βασικές επισημάνσεις

Η έλλειψη στέγης και η έμφυλη βία είναι βαθιά συνυφασμένες. Οι ευαλωτότητες που διαγράφονται στο τρίπτυχο GBV survivors – sans papiers – homeless συνθέτουν μια πληθυσμιακή ομάδα που βιώνει ακραίο αποκλεισμό, καθιστώντας την αόρατη και εγκαταλελειμμένη.

Οι κύριες αφηγήσεις σχεδόν ποτέ δεν περιλαμβάνουν τις έμφυλες πτυχές και τον αντίκτυπο του φύλου στην αστεγία, ενώ η αναφορά στη συστηματική και συνεχή έκθεση στην έμφυλη βία λείπει εντελώς.

Παρά το γεγονός ότι η έμφυλη βία και η αστεγία ενέχουν σοβαρούς κινδύνους προστασίας και επηρεάζουν βαθιά αιτούσες άσυλο, προσφύγισσες, ΛΟΑΤΚΙ+ και άνδρες που έχουν επιζήσει έμφυλης βίας, αυτές οι ομάδες δεν περιλαμβάνονται στις διαβουλεύσεις για το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και της αστεγίας.

Προτάσεις

Βάσει των παραπάνω αναφέρονται μια σειρά προτάσεων:

• Παροχή λύσεων στέγασης για τις/τους επιζώντες/επιζώσες έμφυλης βίας που δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα, για να περιοριστεί η περαιτέρω έκθεσή τους στην έμφυλη βία
• Δημιουργία δημόσιων ασφαλών καταφυγίων/ξενώνων για επιζώντες/επιζώσες έμφυλης βίας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης
• Επείγουσα επανεξέταση του συνολικού πλαισίου προστασίας, καθώς το παρόν σύστημα στέγασης έχει αποδειχθεί αναποτελεσματικό για τις εξαιρετικά ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες
• Στοχευμένες πολιτικές για την καταπολέμηση της αστεγίας, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, με βάση τις ειδικότερες ανάγκες των ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων.
• Συμπερίληψη όλων των ενδιαφερομένων μερών, συνεργασία και συνεχής διαβούλευση με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών
•  Καμπάνιες ευαισθητοποίησης για την προάσπιση του καθολικού δικαιώματος σε επαρκή στέγη και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης 
•  Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου κοινωνικής κατοικίας

Δείτε την παρουσίαση τις εισήγησης

Download PDF

Δείτε όλη την εκδήλωση