Το τέλος του 2018 και η έναρξη του 2019 σημαδεύτηκαν από δύο στυγερές γυναικοκτονίες στην Ελλάδα. Πρόκειται για το βιασμό και την γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο, από δύο νεαρούς άντρες με τους οποίους αρνήθηκε να συνευρεθεί ερωτικά, και τη δολοφονία της Αγγελικής Πέτρου στην Κέρκυρα, από τον πατέρα της, ο οποίος δεν ενέκρινε  τη σχέση που είχε με άνδρα από το Αφγανιστάν.

«Αυτές όπως και τόσες άλλες δολοφονίες γυναικών στη χώρα μας και ανά τον κόσμο, συνιστούν ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας, μιας και διαπράττονται με κίνητρο την άσκηση κοινωνικού  ελέγχου στα σώματα αλλά και τις επιλογές των γυναικών.

Επιλογές που επειδή δεν γίνονται αρεστές τιμωρούνται  ακόμα και με την απώλεια της ίδιας της ζωής των γυναικών!» αναφέρει σε συνέντευξη της  η επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Διοτίμα, Μαρία Λιάπη.

Στην ουσία οι γυναικοκτονίες είναι εγκλήματα που στηρίζονται στις βαθιά εμπεδωμένες κοινωνικές αντιλήψεις και έμφυλα στερεότυπα, σύμφωνα με τα οποία  οι γυναίκες είναι κατώτερες, υποτελείς στην ανδρική εξουσία, και δυνητικά μπορούν να «τιμωρηθούν», «ελεγχθούν» και «σωφρονιστούν» μέσω της έμφυλης βίας.

Δολοφονήθηκαν γιατί είναι γυναίκες

Ο όρος γυναικοκτονία (femicide) έρχεται από παλιά, όταν το 1976 τον κατέγραψε η κοινωνιολόγος Νταϊάνα Ράσελ (Diana E. H. Russel), ορίζοντας έτσι το εγκληματολογικό και ανθρωπολογικό αυτό φαινόμενο.

Ο όρος «γυναικοκτονία» έγινε ευρέως γνωστός και υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992, χάρη στο βιβλίο με τίτλο «Femicide: the politics of woman killing», μια συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκαν από κοινού η εγκληματολόγος Τζιλ Ράντφορντ (Jill Radford) και η κοινωνιολόγος Νταϊάνα Ράσελ (DianaE. H. Russell).

«Η γυναικοκτονία συνιστά διακριτό αδίκημα που παλιότερα και επί πολλά χρόνια συγκαλύπτονταν πίσω από τα εγκλήματα  ‘’τιμής’’, και στην πρόσφατη ιστορία πίσω από τον όρο ‘’εγκλήματα πάθους’’.

Ο χαρακτηρισμός της δολοφονίας επομένως ως γυναικοκτονία συνιστά πράξη αντίστασης στην απόκρυψη μιας κοινωνικής πραγματικότητας και ξεσκεπάζει τη συνενοχή των σεξιστικών κοινωνιών μας», τονίζει η Μ. Λιάπη.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «γυναικοκτονία είναι η ανθρωποκτονία από πρόθεση γυναικών επειδή είναι γυναίκες. Η γυναικοκτονία συνήθως διαπράττεται από άντρες αλλά κάποιες φορές συνεργούν και γυναίκες, συνήθως μέλη της ίδιας οικογένειας.

Στις περισσότερες περιπτώσεις γυναικοκτονία διαπράττει σύντροφος ή πρώην σύντροφος που συνήθως είχε και μακρόχρονη κακοποιητική συμπεριφορά, απειλούσε, κακοποιούσε ή/και εκφόβιζε τη γυναίκα, η οποία πολύ συχνά βρίσκεται σε θέση φυσικής ή/και οικονομικής αδυναμίας σε σχέση με αυτόν».

Τα θλιβερά στατιστικά στον κόσμο και την ΕΕ

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι σημαντικό να τηρούνται αρχεία και επίσημες καταγραφές βάσει του νέου και εξελισσόμενου νομικού ορισμού της γυναικοκτονίας.

Ωστόσο  αξίζει να σημειωθεί ότι, τόσο παγκοσμίως όσο και μεταξύ  των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα αξιόπιστα στοιχεία για τη έμφυλη βία είναι σπάνια και δεν είναι εύκολα συγκρίσιμα. Εντούτοις, οι διαθέσιμες πηγές μπορούν να δώσουν μια κατά προσέγγιση εικόνα της έκτασης του προβλήματος

Κάθε μέρα, σε όλο τον κόσμο, δολοφονούνται 137 γυναίκες, κατά μέσο όρο, από (πρώην ή νυν) συζύγους ή συντρόφους ή από κάποιο μέλος της οικογένειας τους.

Από τις 87.000 δολοφονίες γυναικών παγκοσμίως, το 2017, το 58% διαπράχθηκε από (πρώην ή νυν) συζύγους ή συντρόφους ή μέλη της οικογένειας τους,  σύμφωνα με νέα στοιχεία του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC).

Παγκοσμίως, οι πέντε χώρες με τα μεγαλύτερα καταγεγραμμένα ποσοστά γυναικοκτονιών σήμερα είναι η Αργεντινή, το Ελ Σαλβαδόρ, η Ινδία, η Ονδούρα και το Μεξικό, ενώ υψηλά ποσοστά καταγράφονται και στη Γουατεμάλα, την Κολομβία, τη Βραζιλία, τη Ρωσία και τη Νότια Αφρική.

Οι δράστες των γυναικοκτονιών

Σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2013, η κύρια αιτία θανάτου των γυναικών ηλικίας από 16 έως 44 ετών είναι, διεθνώς, η δολοφονία από κάποιο οικείο πρόσωπο. (βλ. WHO 2013).

Σύμφωνα με ευρήματα που ανακοίνωσε το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2005,  η ενδοοικογενειακή βία έχει καταστεί για τις Ευρωπαίες, μεταξύ 15 και 44 χρόνων, η πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου, αφήνοντας πίσω ακόμη και τα αυτοκινητικά δυστυχήματα ή τον καρκίνο.* (βλ. Βλάχου Β., “Η βία κατά των γυναικών – Ερευνητικά δεδομένα – Σύγχρονοι προβληματισμοί”, Ποινική Δικαιοσύνη, 2006, σ. 471).

Τέλος, η μεγαλύτερη έρευνα που έχει γίνει στην ΕΕ για την έμφυλη βία (FRA 2014), καταγράφει ότι πενήντα γυναίκες στην ΕΕ δολοφονούνται κάθε εβδομάδα από νυν ή πρώην σύντροφό τους.

Επιπλέον, βάση των στοιχείων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, EIGE:

• Στην Βρετανία, κάθε τρεις μέρες δολοφονείται μία γυναίκα
• Στη Σουηδία, κάθε δέκα μέρες κακοποιείται μέχρι θανάτου από το σύζυγο ή σύντροφό της
• Στην Ισπανία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τέσσερεις μέρες, περίπου 100 τον χρόνο
• Στην Γαλλία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε πέντε μέρες εξαιτίας κακοποίησης στο σπίτι
• Από αυτές το 1/3 μαχαιρώνεται, το 1/3 φονεύεται με πυροβόλο όπλο, το 20% στραγγαλίζεται και το 10% ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου

Μια αθέατη εγκληματική πράξη

Ιδιαίτερες προσπάθειες αντιμετώπισης του φαινομένου έχουν γίνει σε χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου το φαινόμενο πραγματικά έχει λάβει εκτεταμένες διαστάσεις. Η γυναικοκτονία ως εγκληματική πράξη έχει ήδη ενσωματωθεί στη νομοθεσία σε πολλές χώρες, όπως η Χιλή, η Κόστα Ρίκα, το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα και το Μεξικό.

Η Αργεντινή αναγνώρισε τη «γυναικοκτονία» ως νομικό όρο το 2016 αφότου τρεις άγνωστοι άντρες βίασαν, δολοφόνησαν και «παλούκωσαν» ανήλικη μαθήτρια και εν συνεχεία δεκάδες χιλιάδες γυναίκες διαμαρτυρήθηκαν στους δρόμους της χώρας.

Στα τέλη Νοεμβρίου, η Γερουσία της Δομινικανής Δημοκρατίας ορίστηκε τη «γυναικοκτονία» ως έγκλημα με ποινή φυλάκισης 40 ετών. Επίσης θα πρέπει να αναφερθεί η πρωτοβουλία Spotlight της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Εθνών για τον τερματισμό των γυναικοκτονιών στη Λατινική Αμερική.

Στην Ευρώπη, ακόμα και σε χώρες όπως η Ισπανία που επιδεικνύουν μεγαλύτερη ευαισθησία στην αντιμετώπιση της έμφυλης βίας τα αδικήματα αντιμετωπίζονται ως «gender “neutral”», δηλαδή δεν λαμβάνεται υπόψη το φύλο του θύματος.

Για την Ελλάδα δεν έχουμε επίσημες στατιστικές για τις γυναικοκτονίες, αφού οι δολοφονίες των γυναικών λόγω του φύλου τους, δεν καταγράφονται ως τέτοιες.

Όπως επεσήμανε η επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου, Μ. Λιάπη, μετά και τις δύο πρόσφατες γυναικοκτονίες, «Το Κέντρο Διοτίμα ήδη ανέλαβε πρωτοβουλία για να ‘’σηκώσουμε’’ το θέμα αυτό και στο επίπεδο του δικαιακού μας συστήματος, ώστε να καταγράφονται επισήμως τέτοια περιστατικά ως γυναικοκτονίες αλλά και να αντιμετωπίζονται αρμοδίως από τις δικαστικές αρχές».

**Το άρθρο εντάσσεται στη στήλη Don’t Skip, που περιλαμβάνει άρθρα, κείμενα, συνεντεύξεις κ.λπ., με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού γύρω από το καθημερινό, παγκόσμιο φαινόμενο της έμφυλης βίας. Η στήλη εντάσσεται στην καμπάνια «Don’t Skip– Μην προσπερνάς την έμφυλη βίας», που υλοποιείται με την ευγενική υποστήριξη της εταιρείας Παπαστράτος.