Η εισήγηση με τίτλο «Δημιουργώντας ρωγμές στην έμφυλη ανισότητα μέσα από εκστρατείες ευαισθητοποίηση», παρουσιάστηκε από το τμήμα επικοινωνίας του Κέντρου Διοτίμα (Νατάσα Κεφαλληνού και Μαριάννα Στεφανίτση) στην εκδήλωση «Συνομιλώντας με τη Gen Z για την έμφυλη ισότητα», στις 19 Απριλίου 2024, στο αμφιθέατρο AKTO.
Διαβάστε ολόκληρη την εισήγηση παρακάτω:
Η επικοινωνία ως εργαλείο για την πρόληψη
Ένας από τους βασικούς πυλώνες της πολύχρονης δράσης του Κέντρου Διοτίμα είναι η πρόληψη της έμφυλης βίας και η προαγωγή της έμφυλης δικαιοσύνης.
Σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε αυτά τα ζητήματα αξιοποιώντας διαφορετικά εργαλεία, τα τελευταία 6 χρόνια, ο φορέας μας έχει επενδύσει συστηματικά στη δημιουργία ψηφιακών εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που απευθύνονται στο ευρύ κοινό.
Μεταξύ 2018-2024, το Τμήμα Eπικοινωνίας του Κέντρου Διοτίμα υλοποίησε 14 ψηφιακές καμπάνιες σε διάφορα format, με πάνω από 7 εκατ. views, 2 από τις οποίες έγιναν viral, αξιοποιώντας 7 κανάλια και πλατφόρμες στα social media.
Γιατί επιμένουμε ψηφιακά;
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως ένα πεδίο ορατότητας για υποκειμενικότητες και θεσιακότητες που δεν καταλαμβάνουν παραδοσιακά χώρο στη δημόσια σφαίρα.
Από το 2010, έχει σημειωθεί μια «έκρηξη» παγκοσμίως στη χρήση ψηφιακών δικτύων για «φεμινιστικούς» σκοπούς από χρήστριες/ες που επιχειρούν να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον σεξισμό, τον μισογυνισμό, την έμφυλη βία και ανισότητα1.
Όπως φάνηκε και με το κίνημα metoo, ο ψηφιακός χώρος, αναγνωρίζεται από τα ίδια τα υποκείμενα ως πιο φιλικός για να καταθέσουν τις εμπειρίες τους, καθώς τους δίνει μεγαλύτερο έλεγχο στη διαχείριση της έκθεσης του βιώματος τους2. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η διεθνής βιβλιογραφία επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στις συνδέσεις μεταξύ φεμινισμού και μέσων κοινωνικής δικτύωση.
Παράλληλα, τα social media α) δίνουν τη δυνατότητα με λιγότερους πόρους να απευθυνθούμε σε μεγαλύτερα κοινά, β) παρέχουν μεγαλύτερες δυνατότητες ενεργούς εμπλοκής των χρηστριών/ων, γ) διευκολύνουν τη διαμόρφωση εύθραυστων μεν, υπαρκτών, δε υπερτοπικών ψηφιακών κοινοτήτων. Όλα τα παραπάνω αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την εμπέδωση των έμφυλων δικαιωμάτων και την διάδοση των φεμινιστικών διεκδικήσεων στη δημόσια σφαίρα.
Γνωρίζουμε βέβαια ότι, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απέχουν σημαντικά από το να είναι ασφαλείς χώροι για τις γυναίκες και τις θηλυκότητες, οι οποίες συχνά δέχονται ψηφιακή έμφυλη βία, παρενοχλούνται στο διαδίκτυο, ενώ αμφισβητείται η ισότιμη ψηφιακή πολιτειότητα τους3.
Ακριβώς για αυτό το λόγο σε κάθε μας καμπάνια επιχειρούμε πάντα να προστατεύσουμε τα ψηφιακά μας κανάλια από κακοποιητικό λόγο και σεξιστική ρητορική μίσους.
Καμπάνια #EqualGen
Αναφορικά με την καμπάνια μας #EqualGen, βρεθήκαμε μπροστά σε μια πρόκληση, να φτιάξουμε μια καμπάνια με βασικό target group την Gen Z, φιλοδοξώντας να συμβάλλουμε ώστε γίνει φορέας κοινωνικής αλλαγής.
Πρόκληση καθώς ήταν η πρώτη μας καμπάνιας για νέες και νέους 16-30 ετών, ενώ το δυνατό μας target group στα social media οπου παρεμβαίνουμε, όπως έχει καταγραφεί τα τελευταία έξι χρόνια, είναι 25-34 ετών.
Φυσικά ο ψηφιακός χώρος αποτελεί ένα προνομιακό πεδίου διαλόγου με τη νέα γενιά. Άλλωστε τo διαδίκτυο μπορεί να ιδωθεί ως μια «εναλλακτική, παράλληλη διακριτική αρένα» όπου τα νεαρά άτομα/κορίτσια μπορούν να “αντιμιλούν” (talk back) σε μια κυρίαρχη κουλτούρα στην οποία οι φωνές τους προσπαθούν να ακουστούν. Είναι, επίσης, ένας χώρος σύνδεσης με άλλες νεανικές φωνές4.
Η συγκεκριμένη καμπάνια έτρεξε για λίγο παραπάνω από ένα χρόνο, ξεκινώντας από την 8η Μάρτη 2023 και φτάνοντας στο τέλος Απριλίου 2024, τροφοδοτώντας με πλούσιο υλικό εικόνας, ήχου και του λόγου τα social media, διαμορφώνοντας μια μακράς διάρκειας παρέμβαση για την έμφυλη ισότητα. Στο πλαίσιο της παράχθηκαν εικαστικά, podcast και videos.
Visual campaign
Στην πρώτη φάση, συνεργαστήκαμε με το δημιουργικό γραφείο Susami για την οπτική ταυτότητα της καμπάνιας και πραγματοποιήσαμε μια μικρή έρευνα για τις σχετικές με τα έμφυλα δικαιώματα θεματικές, που προκαλούν το ενδιαφέρον της Gen Z.
Στη συνέχεια επιλέξαμε την εικονογράφο Ελένη Κούμη που ανήκει και εκείνη στην Gen Z, για την παραγωγή 16 εικαστικών που θα αποτέλεσαν την πρώτη φάση της καμπάνιας.
Η δουλειά της Ελένης Κούμη με τη φρεσκάδα της, τις προσωποκεντρικές αναπαραστάσεις νεαρών ατόμων και τις εμφανείς queer και φεμινιστικές αναφορές εξυπηρετούσε απόλυτα την επιδίωξη μας να χρησιμοποιήσουμε μια εικαστική γλώσσα που θα μπορεί να αγγίξει νεαρά άτομα.
Στην εικονογράφο μας δεν δώσαμε μόνο τα slogans των εικαστικών αλλά και τις συνθήκες, το περιβάλλον, τις κατά κύριο λόγο καθημερινές σκηνές που οραματιζόμασταν ότι θα εξυπηρετούσαν το εκάστοτε μήνυμα.
Επιπλέον προνοήσαμε ώστε το υλικό μας να είναι όσο πιο συμπεριληπτικό γίνεται αναφορικά με τις αναπαραστάσεις, αποφεύγοντας σε αυτές την κυριαρχία του/της λευκού/ής cis straight άντρα/γυναίκας.
Στην καμπάνια μας, λοιπόν, βλέπουμε κορίτσια/αγόρια/άλλ@, trans, cis, straight, bi, λεσβίες, gay, queer, άτομα με κινητικές και αισθητηριακές βλάβες, από διάφορες εθνικότητες, πολλά από τα οποία θα μπορούσε να είναι “παιδιά 2ης γενιάς” στην Ελλάδα. Το body positivism είναι επίσης κυρίαρχο στοιχείο.
Θετικά μηνύματα
Τα μηνύματα μας θέλαμε να είναι θετικά για κάθε φύλο, ταυτότητα φύλου, σεξουαλικό προσανατολισμό. Θέλαμε να δημιουργήσουμε ενδυναμωτικές αναπαραστάσεις για τα άτομα που κατεξοχήν βιώνουν έμφυλες διακρίσεις και ανισότητες, που μέσα στην πατριαρχία αναγκάζονται να προσαρμοστούν σε έμφυλα στερεότυπα και ρόλους, οι οποίοι όχι μόνο δεν είναι επιλογή τους, αλλά αξιολογούνται ως κατώτεροι και αποτελούν προϋπόθεση για την προώθηση των διακρίσεων.
Τα εικαστικα φτιάχνουν ένα σύμπαν στο οποίο εκλείπει η κουλτούρας του σεξισμού, διανοίγεται η δυνατότητα να αντικατασταθεί από την κουλτούρα της συναίνεσης, σεβασμού και αποδοχής του “Αλλου”, ένα σύμπαν που η έμφυλη βία είναι μη κοινωνικά αποδεκτή και τα επιζώντα άτομα έχουν δίπλα τους κοινότητες υποστήριξης.
Η καμπάνια με τα εικαστικά είχε reach 830.000 και το πιο δυνατό target group που την παρακολούθησε ήταν όντως η Gen Z, 18-30 ετών.
Ενδιαφέρον έχει να δούμε και ποια εικαστικά είχαν το μεγαλύτερο reach και engagement.
Στις δύο πλατφόρμες του φορέα με τους περισσότερους followers, το Facebook & το Instagram, τα εικαστικά με το μεγαλύτερο reach στην GEN Z, ήταν η τριπλέτα «Μην αφήσεις τα στερεότυπα να σου ορίσουν τη ζωή», που συγκέντρωσαν περίπου 45.000 reach, κατά μέσο όρο το κάθε ένα.
Στα εικαστικά αυτά επιχειρήσαμε να αμφισβητήσουμε τους έμφυλους ρόλους και να εντάξουμε τον/τη θεατή/τρια σε μη στερεοτυπικές αναπαραστάσεις τις καθημερινότητας· δύο άνδρες που μαγειρεύουν παρέα, μια γυναίκα που δουλεύει σε μια οικοδομή, ένας άνδρας νηπιαγωγός.
Θέλαμε έτσι να δημιουργήσουμε ρωγμές στην κυρίαρχη αφήγηση και απεικόνιση της έμφυλης πραγματικότητας μας, επιχειρώντας να φέρουμε σε πρώτο πλάνο αυτό που περιθωριοποιείται ή/και κατακρίνεται γιατί διαφεύγει από τις νόρμες του φύλου.
Impact και engagement
Τώρα αναφορικά με το engagement, δηλαδή τις/τους χρήστριες/ες που ενεπλάκησαν στη διάδοση της καμπάνιας κάνοντας like, share, comment και συνεπώς θεώρησαν σημαντικό να παίξουν ρόλο στη διάδοση του μηνύματός μας στα δικά τους κοινά, έχουμε διαφορετικά αποτελέσματα συγκριτικά με το reach.
Στην πλατφόρμα του Facebook πρώτο ήταν το visual στο οποίο δύο νεαρά αγόρια στο σχολικό προαύλιο μοιάζει να συζητούν και ακούγεται η ατάκα «Δεν είναι συναίνεση αν φοβάται να πει όχι», που ανέβηκε την πρώτη μέρα της σχολικής χρονιάς και το visual “Όλα τα σώματα είναι όμορφα” που ανέβηκε τους καλοκαιρινούς μήνες με caption «Έχεις παρατηρήσει πως το body shaming εντείνεται το καλοκαίρι;».
Η πατριαρχία, ανεξάρτητα από την εποχή, μετατρέπει το γυναικείο σώμα σε μαγνήτη στερεοτύπων, πειθαρχήσεων και αυστηρών απαγορεύσεων. Ας τα απωθήσουμε με αποδοχή, (γυναικεία) αλληλεγγύη και (αυτό-)φροντίδα”.
Στην πλατφόρμα του Instagram τα αγόρια που μιλούν για τη συναίνεση ήταν δεύτερα σε engagement, με πρώτο το εικαστικό που έχει το μήνυμα “Όταν κατηγορείς τα θύματα παίρνεις το μέρος του κακοποιητή”, που έβαζε στο κάδρο το ζήτημα της απενοχοποίησης των θυμάτων και της μηδενικής κοινωνικής ανοχής στην έμφυλη βία, που ανέβηκε την Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Έμφυλης Βίας.
Κρατώντας τα παραπάνω ποσοτικά στοιχεία που αναδείκνυαν τάσεις και προτιμήσεις του κοινού και ιδίως του target group που μας ενδιέφερε, μιλήσαμε με τις εκπαιδεύτριες των δράσεων ευαισθητοποίησης για νέους/νέες που υλοποίησε το Κέντρο Διοτίμα, διαπιστώνοντας ότι και από τη συμμετοχή στα εργαστήρια και τις ομάδες ενδυνάμωσης τα ζητήματα που αναδεικνύονταν σταθερά από τα συμμετέχοντα ήταν: η συναίνεση, το body shaming αλλά και ο καθημερινός σεξισμός.
Podcast
Με στόχο να μιλήσουμε πιο συστηματικά για τα 3 παραπάνω ζητήματα, ευαισθητοποιώντας την Gen Z και τροφοδοτώντας με επιχειρήματα τις/τους υπερασπίστριες/ές των έμφυλων δικαιωμάτων, αποφασίσαμε να παράγουμε υλικό που θα είναι προσβάσιμο και πέραν του χρόνου υλοποίησης της καμπάνιας.
Για αυτό στραφήκαμε στα podcasts. Άλλωστε τα podcasts είναι, τα τελευταία χρόνια, ένα αρκετά διαδεδομένο μέσο που καταφεύγει νέος κόσμος για να ενημερωθεί και να «ακούσει διαφορετικές απόψεις», 2 στους 5 νέους/νέες ακούν podcasts.
Έτσι, δημιουργήσαμε τα 3 πρώτα επεισόδια της νέας σειράς podcast «Everyday Feminism» στο Spotify σε σενάριο/αφήγηση της δημοσιογράφου/σεναριογράφου Μαρίας Λούκα και επιστημονικής επιμέλειας της Νατάσας Κεφαλληνού, με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων του Κέντρου Διοτίμα αλλά διαφόρων γυναικών/θηλυκοτήτων από το φεμινιστικό χώρο, σε παραγωγή του news247, που συμμετείχε και αυτό στη διάδοση τους, μέσω της ιστοσελίδας και των SoMe του.
Μάλιστα, για περαιτέρω διάδοση, το επεισόδιο Το αλφάβητο της συναίνεσης στάλθηκε, εγκρίθηκε και συμμετείχε και στο διαγωνιστικό τμήμα podcast του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Video campaign #pesmeidiotropi
Ως κορύφωση της καμπάνιας δημιουργήσαμε 2 βίντεο με το creative agency 4 Wise Monkeys με τον τίτλο #pesmeidiotropi, και κύριο θέμα την πολυπρισματική έννοια της συναίνεσης, έννοια κλειδί για ισότιμες διαπροσωπικές σχέσεις.
Για εμάς στο Κέντρο Διοτίμα, η κουλτούρα της συναίνεσης είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει περιβάλλοντα στα οποία η δημιουργία συμφωνιών, η αναζήτηση κοινού εδάφους και ο σεβασμός των ορίων είναι ο κανόνας, τόσο για τις σεξουαλικές επαφές όσο και για όλες τις άλλες καθημερινές δραστηριότητες.
Στην κουλτούρα συναίνεσης, οι άνθρωποι αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο της σωματικής τους αυτονομίας και των ορίων τους και μπορούν να τα διαπραγματευτούν με ασφάλεια5.
Στα βίντεο μας βάλαμε στο επίκεντρο θηλυκότητες που αναρωτιούνται αν τα όρια τους παραβιάζονται με διάφορους τρόπους, σε διάφορες συνθήκες και στο πλαίσιο διαφορετικών σχεσιακοτήτων.
Ο αναστοχασμός αυτός που παρουσιάζεται σε ένα πλαίσιο καθημερινότητας επιλέχθηκε καθώς θέλαμε να αναδείξουμε ότι συχνά οι έμφυλες πειθαρχήσεις μέσα στην πατριαρχία μας ωθούν, εμάς τις γυναίκες, στην αυτο-αμφισβήτηση, συχνά δυσκολευόμαστε να συνειδητοποιήσουμε γνωσιακά, ψυχολογικά, συναισθηματικά, ποιο είναι το «ναι» ή το «όχι» μας6.
Όμως η συναίνεση δεν είναι μια ιδιοτροπία.
Παρακολουθήστε την καμπάνια #pesmeidiotropi.
Εγγραφείτε στο κανάλι μας στο YouTube για να μην χάνετε κανένα νέο μας βίντεο.
- Baer, H. (2016). Redoing feminism: Digital activism, body politics and neoliberalism. Feminist Media Studies, 16, 17–34. ↩︎
- Κεφαλληνού Ν, (2023) ↩︎
- Βουγιούκα Β, Καζάνη Ε (2023) ↩︎
- Keller, J. (2015). Girls’ feminist blogging in a postfeminist age. New York, NY: Routledge. ↩︎
- Guide of good practices and prevention activities focusing on consent for field professionals, Διοτίμα 2023, PRESS — CERV-2021-DAPHNE ↩︎
- Κεφαλληνού, 2023 ↩︎
