Δημοσιεύτηκε πριν από λίγες ημέρες η έρευνα της Συνδιάσκεψης των Διεθνών ΜΚΟ του Συμβουλίου της Ευρώπης με τίτλο «Στιγματισμός των μη κυβερνητικών οργανώσεων στην Ευρώπη».

Η έρευνα εκπονήθηκε από το Εξειδικευμένο Συμβούλιο για τη Νομοθεσία για τις ΜΚΟ¹, και εξετάζει την αυξανόμενη τάση στιγματισμού των ΜΚΟ στην Ευρώπη, η οποία συνιστά παράγοντα που συμβάλλει στην συρρίκνωση του χώρου της Κοινωνίας των Πολιτών.

Στόχοι έρευνας

Οι στόχοι της έρευνας ήταν οι εξής:

• να κατανοηθεί σε ποιον βαθμό στιγματίζονται οι ΜΚΟ για την παροχή υποστήριξης σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες ή για συγκεκριμένους σκοπούς
• να αναδειχθούν οι δημόσιοι λόγοι που προβάλλονται από τις Αρχές για τους περιορισμούς που επιβάλλονται στις ΜΚΟ οι οποίες υποστηρίζουν αυτές τις ομάδες ή αυτούς τους σκοπούς
• να καθοριστούν οι στρατηγικές που μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση του στιγματισμού των ΜΚΟ

Αρνητικά στερεότυπα

Ο στιγματισμός αφορά τον διασυρμό και τα αρνητικά στερεότυπα που προκύπτουν λόγω δυσμενούς μεταχείρισης των ΜΚΟ, που έχουν καθόλα νόμιμους σκοπούς, τους οποίους ωστόσο οι δημόσιες αρχές αλλά και άλλοι κοινωνικοί δρώντες αντιλαμβάνονται ως απειλή για την πολιτική τους ατζέντα ή προσβλητική για τις αξίες που υπερασπίζονται.

Η έρευνα στηρίχθηκε στις απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο που αναπτύχθηκε από το Εξειδικευμένο Συμβούλιο για τη Νομοθεσία για τις ΜΚΟ, καθώς και σε πληροφορίες που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο προηγούμενων ερευνών. Συνολικά συμμετείχαν ΜΚΟ από τριάντα ένα κράτη μέλη και την Ρωσία, καθώς και δύο διεθνείς ΜΚΟ. 

Συμπεράσματα

Από την ανάλυση των απαντήσεων προκύπτουν ενδεικτικά τα εξής συμπεράσματα:

• Ο στιγματισμός αφορά ευρεία γκάμα στόχων και δραστηριοτήτων που μεταξύ των άλλων περιλαμβάνουν ΜΚΟ που υποστηρίζουν αιτούντες/αιτούσες άσυλο και προσφύγισσες/ πρόσφυγες, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, των Ρομά, τα δικαιώματα των γυναικών, ΜΚΟ που υποστηρίζουν επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας, ΜΚΟ που αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, κατά της διαφθοράς, υπέρ του περιβάλλοντος, κ.λπ. 
  
• Το σύνολο των ΜΚΟ που συμμετείχαν στην έρευνα προσδιόρισε περισσότερες από μία πηγές στιγματισμού στις χώρες τους. Για την Ελλάδα μεταξύ των άλλων καταγράφηκε ότι η έννοια των «παραδοσιακών οικογενειακών αξιών» έχει επηρεάσει αρνητικά όχι μόνο των πληθυσμό των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, αλλά και τα δικαιώματα των γυναικών, με δεδομένο ότι νεοσυντηρητικές και alt-right ομάδες (συχνά κοντά στην εκκλησία) προωθούν συστηματικά την ανάγκη διατήρησης των στερεοτυπικών οικογενειακών αξιών αξιοποιώντας ως όχημα το δημογραφικό «πρόβλημα». Βασιζόμενες στην «ιδεολογία κατά του φύλου» (“anti-gender ideology”) επιδιώκουν να θέσουν σε κίνδυνο τα θεσμικά κατοχυρωμένα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών και το δικαίωμα στην άμβλωση. Παράλληλα, ισχυρά οικονομικά λόμπι ανδρών που θεωρούν ότι θίγονται τα δικαιώματά τους στις περιπτώσεις διαζυγίου, ασκούν επιρροή στις νομοθετικές επιλογές που προσφέρονται στο πλαίσιο του οικογενειακού δικαίου, αξιοποιώντας την αντιεπιστημονική έννοια της «γονικής αποξένωσης» (βλ. σελ. 13).
  
• Οι πολιτικές και πρακτικές που συνδέονται με ή συμβάλλουν στον στιγματισμό των ΜΚΟ περιλαμβάνουν: 1) περιοριστική νομοθεσία, που πχ θέτει περιορισμούς στην παροχή υπηρεσιών σε αιτούντες/αιτούσες άσυλο και προσφύγισσες/ πρόσφυγες (όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην Ελλάδα με τη νομοθεσία για το Μητρώο του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, βλ. σελ. 14-15), ή στις ΜΚΟ που συνηγορούν υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και γενικώς υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων, 2) απουσία αποτελεσματικής νομικής προστασίας για συγκεκριμένες ΜΚΟ, 3) μιντιακές εκστρατείες δυσφήμισης που θέτουν στο στόχαστρο συγκεκριμένες ΜΚΟ, 4) επιθέσεις κατά ατόμων που είναι επικεφαλής και μέλη συγκεκριμένων ΜΚΟ, 5) περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιους πόρους και χρηματοδοτήσεις για συγκεκριμένες ΜΚΟ, 6) αποκλεισμός συγκεκριμένων ΜΚΟ από τις διαδικασίες διαβουλεύσεων, κ.λπ. Στην Ελλάδα εκτός των άλλων καταγράφονται και περιπτώσεις εγκληματοποίησης των δραστηριοτήτων κάποιων ΜΚΟ, οι οποίες συνδέονται με την απουσία αποτελεσματικής νομικής προστασίας (βλ. σελ. 23-24), ενώ η χώρα συγκαταλέγεται μεταξύ των οκτώ (8) χωρών όπου έχει γίνει κατάχρηση εξουσίας από την αστυνομία ή από τις ελεγκτικές αρχές (βλ. σελ. 26). 
  
• Τα προτεινόμενα μέτρα για την καταπολέμηση του στιγματισμού των ΜΚΟ περιλαμβάνουν: ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου κατά των διακρίσεων, διασφάλιση της συστηματικής εφαρμογής των νόμων κατά των διακρίσεων, προώθηση της συμμετοχής των ΜΚΟ στις διαδικασίες διαβούλευσης και εκπόνησης πολιτικών, ενθάρρυνση προκειμένου η κάλυψη των δραστηριοτήτων των ΜΚΟ από τα ΜΜΕ να είναι ακριβής και υπεύθυνη, προώθηση δίκαιων και διαφανών πολιτικών δημόσιας χρηματοδότησης, κ.λπ.

Θετικά σημεία

Τέλος, σύμφωνα με την έρευνα είναι ενθαρρυντικό ότι οι ΜΚΟ, παρά τις δυσκολίες και τους περιορισμούς αντιμετωπίζουν με δυναμισμό τη στιγματοποίησή τους μέσω ποικίλων δράσεων, όπως για παράδειγμα μέσω της συνηγορίας, της συνεργασίας με διεθνείς και εθνικούς εμπλεκόμενους φορείς/ stakeholders, της απεύθυνσης σε ανεξάρτητους θεσμούς και της πρόκλησης νομικών διαδικασιών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ωστόσο τα βήματα που πρέπει να γίνουν για να ενισχυθεί η έμπρακτη δέσμευση των κρατών στην δημοκρατία, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στο κράτος δικαίου και ο ρόλος των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, είναι πολλά. 

Κείμενο: Άννα Βουγιούκα, κοινωνική επιστήμονας- εμπειρογνώμονας σε θέματα φύλου Κέντρο Διοτίμα

1.  EXPERT COUNCIL ON NGO LAW (2024), Stigmatisation of Non-governmental organisations in Europe.  CONF/EXP (2024)1
   ↩︎