To Κέντρο Διοτίμα και η International Rescue Committee (IRC), μετά τον απολογισμό των συνθηκών, που αντιμετωπίζουν οι νεοεισερχόμενες γυναίκες και κορίτσια πρόσφυγες στην Ελλάδα, προέβησαν σε κοινή δήλωση, με στόχο τη θεσμική πίεση.

Το Κέντρο Διοτίμα, αναγνωρισμένος και εξειδικευμένος φορέας σε θέματα έμφυλης βίας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον εντοπισμό, την πρόληψη και την καταπολέμηση του φαινομένου σε πληθυσμούς με αυξημένο βαθμό ευαλωτότητας, κατέγραψε μερικούς από τους ιδιαίτερους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και τα κορίτσια πρόσφυγες,  οι οποίες εντάσσονται σταδιακά στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας.

Τα κοινά συμπεράσματα αντλήθηκαν από τη δράση του Κέντρου στο πεδίο, μέσω του «Προγράμματος ενίσχυσης των μηχανισμών πρόληψης και αντιμετώπισης της έμφυλης βίας στον προσφυγικό πληθυσμό, που διαμένει στον αστικό ιστό της Αθήνας», το οποίο υλοποιήθηκε το 2017, με την υποστήριξη και τη χρηματοδότηση της IRC και της ECHO.

Τα βασικότερα σημεία

Από το 2015 πάνω από 1 εκατομμύριο πρόσφυγες έχουν περάσει τα σύνορα της Ελλάδας αναζητώντας προστασία στον ευρωπαϊκό χώρο. Το 34% αυτού του πληθυσμού αποτελείται από γυναίκες και κορίτσια.

Από τον Μάρτιο του 2016 η κατάστασή τους έχει επιβαρυνθεί σημαντικά ως αποτέλεσμα των πολιτικών κλεισίματος της βαλκανικής οδού προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, αλλά και της κοινής δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας.

Εντός αυτού του πλαισίου οι γυναίκες και τα κορίτσια πρόσφυγες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερους κινδύνους που έχουν να κάνουν με τις συνθήκες στη χώρα προέλευσης, τους εμπλεκόμενους παράγοντες κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αλλά και τις ελλιπείς υποδομές και υπηρεσίες απόκρισης σε περιστατικά έμφυλης βίας στη χώρα υποδοχής.

Πολλές από τις γυναίκες και τα κορίτσια πρόσφυγες ταξιδεύουν μόνες διατηρώντας τον αρχηγικό ρόλο στις οικογένειές τους. Είναι εξαρτώμενες ωστόσο σχεδόν πάντα από άλλους ανεπίσημους μεσάζοντες παροχής προστασίας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, οι οποίοι ως επί το πλείστον είναι άνδρες.

Μεγάλο μέρος των γυναικών αντιμετωπίζει πρόσθετα προβλήματα με βάση την ηλικία (ανήλικες ή ηλικιωμένες γυναίκες), την εγκυμοσύνη ή τις αναπηρίες.

Πολλά από τα προβλήματα που προκύπτουν από τις παραπάνω συνθήκες δυστυχώς διαιωνίζονται με την άφιξη τους στο Αιγαίο και τις ελλιπείς υπηρεσίες απόκρισης και παραπομπών:

1. Οι συνθήκες των Ανοιχτών Προσωρινών Δομών Φιλοξενίας πολλές φορές αδυνατούν να προσφέρουν έναν χώρο μίνιμουμ ασφάλειας, είτε λόγω κακού σχεδιασμού των υποδομών (φωτισμός, μη-ασφαλείς χώροι), είτε λόγω έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού με γνώση των αναγκών των γυναικών προσφύγων. Οι συνθήκες αυτές κάνουν αόρατη τη διάσταση της έμφυλης βίας τόσο στις προσφυγικές κοινότητες όσο και στους κρατικούς σχεδιασμούς. Η ευαλωτότητα τους σε σχέσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης παραμένει ιδιαίτερα υψηλή. Παράγεται έτσι μια συνέχεια, ή και μονιμοποιείται μια κατάσταση μη-προστασίας που συνοδεύει τις γυναίκες και κορίτσια πρόσφυγες από την έναρξη του ταξιδιού τους.
2. Μονιμοποιείται ταυτόχρονα μια κατάσταση περιορισμένων καταγγελιών και καταγραφής περιστατικών και δεδομένων που σχετίζονται με την έμφυλη βία. Η έλλειψη δεδομένων δυσχεραίνει εξαιρετικά την προτεραιοποίηση των πολιτικών και πρωτοβουλιών κατά της έμφυλης βίας. Ειδικά με την απομάκρυνσή τους από τα camps και με την ένταξή τους στον αστικό ιστό οι γυναίκες και τα κορίτσια αδυνατούν να διατηρήσουν επαφή με υπηρεσίες προστασίας, ή να εντοπίσουν νέες.
3. Η πρόσβαση σε Υπηρεσίες Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας παραμένει περιορισμένη, παρά την αναγνωρισμένη ευάλωτη θέση των γυναικών και των κοριτσιών. Προβλήματα εντοπίστηκαν στις παρεχόμενες υπηρεσίες σε εγκύους, καθώς και στην περίθαλψη μετά από περιστατικά βιασμού. Επιπλέον, τα δημόσια νοσοκομεία παρουσιάζουν σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό ειδικευμένο σε περιστατικά έμφυλης βίας.
4. Τέλος, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση στην Ελλάδα αποτελεί μια ακόμα τροχοπέδη για την ομαλή ένταξη προσφύγων που φεύγουν ή θέλουν να φύγουν από τα camps. H εκτεταμένη ανασφάλεια αυξάνει τις πιθανότητες εμπλοκής γυναικών και κοριτσιών σε σωματική και ψυχολογική κακοποίηση από συζύγους, καταναγκαστικούς ή/και πρόωρους γάμους και σεξουαλική εκμετάλλευση.

Προτάσεις για τα δικαιώματα των γυναικών

Τα δικαιώματα των γυναικών, η γυναικεία πρωτοβουλία και ορατότητα συχνά παραμερίζεται από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (ελληνικό κράτος, χρηματοδότες και διεθνείς οργανισμούς, κοινωνία των πολιτών) και το βάρος δίνεται σε άλλα ζητήματα (παροχή χρημάτων, προσωρινής στέγης κ.α.).

Με σκοπό μια ολοκληρωμένη απόκριση στις ιδιαίτερες ανάγκες των περιθωριοποιημένων γυναικών και κοριτσιών στην Ελλάδα, το Κέντρο Διοτίμα και το International Rescue Committee καταθέτουν μια σειρά από προτάσεις για ρυθμίσεις και παρεμβάσεις που μπορούν να καλύψουν ένα σημαντικό φάσμα προστασίας από τη βία, να λειτουργήσουν ενδυναμωτικά για τη συσπείρωση και τη λήψη πρωτοβουλιών σε όλους τους τομείς της ζωής τους:

Ι. Στο πλαίσιο του ρόλου τους, ως επικεφαλής της πρόσκλησης υποβολής προτάσεων, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και ιδιαίτερα το ECHO θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο, μοιράζοντας την εμπειρογνωμοσύνη και τα εργαλεία τους για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης με παρόχους υπηρεσιών, δημόσιους υπαλλήλους και άλλους φορείς, που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση περιστατικών έμφυλης βίας στην Ελλάδα.

Η προσέγγιση προβλέπεται στις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις έμφυλες πολιτικές, με βάση το «Φύλο στην Ανθρωπιστική Βοήθεια: Διαφορετικές Ανάγκες, Προσαρμοσμένη Βοήθεια».

Η συμβολή στις προσπάθειες για τον τερματισμό όλων των μορφών έμφυλης βίας  κατά των γυναικών προσφύγων και των αιτουσών άσυλο θα αποτελέσει επίσης ένα σημαντικό βήμα προς την εκπλήρωση των δεσμεύσεων που περιλαμβάνονται στο έγγραφο της ΕΕ για τη στρατηγική δέσμευση αναφορικά με την ισότητα των φύλων 2016-2019.

ΙΙ. Οι Ευρωπαίοι χορηγοί βοήθειας και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να ενθαρρύνουν την ελληνική κυβέρνηση να εφαρμόσει την οδηγία 2012/29 για κοινά ελάχιστα πρότυπα για τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία των επιζώντων, η οποία κάνει ρητή αναφορά στους επιζώντες και τις επιζήσασες έμφυλης βίας.

Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την Ελλάδα να αυξήσει το ποσοστό χρηματοδότησης που προορίζεται για πρωτοβουλίες που προστατεύουν και εξυπηρετούν τις ιδιαίτερες ανάγκες των γυναικών και των κοριτσιών.

Αυτό πρέπει να συμβαδίζει με την τακτική παρακολούθηση της προόδου που έχει σημειώσει η κυβέρνηση για την εξασφάλιση της προστασίας των γυναικών και των κοριτσιών τόσο σε δομές προσωρινής φιλοξενίας όσο και σε αστικές περιοχές.

ΙΙΙ. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσει ότι όλοι οι τομείς της ανθρωπιστικής απόκρισης (π.χ. νερό, αποχέτευση και υγιεινή, διαχείριση καταυλισμού) και οι φορείς παροχής υπηρεσιών, εφαρμόζουν τα ελάχιστα πρότυπα για την πρόληψη και το μετριασμό του φαινομένου της έμφυλης βίας, όπως παρουσιάζονται στις κατευθυντήριες γραμμές του Inter-Agency Standing Committee για την έμφυλη βία.

Στο παραπάνω συμπεριλαμβάνεται η διοργάνωση επισκέψεων παρακολούθησης και παροχής τακτικής κατάρτισης δημοσίων υπαλλήλων (π.χ. αστυνομία, στρατός, εργαζόμενοι στρατοπέδων) και άλλων στελεχών, που εμπλέκονται στους μηχανισμούς απόκρισης.

IV. Η ελληνική κυβέρνηση, σε συντονισμό με τις ανθρωπιστικές υπηρεσίες και με την οικονομική υποστήριξη των δωρητών, πρέπει να αυξήσει τη διαθεσιμότητα και την προσβασιμότητα των υπηρεσιών απόκρισης στην έμφυλη βία σε όλες τις δομές φιλοξενίας, εξασφαλίζοντας παράλληλα τη σωστή αναγνώριση των επιζώντων και των επιζήσασων έμφυλης βίας. Θα πρέπει να διατίθενται σαφείς διαδρομές παραπομπής, οι οποίες να επικαιροποιούνται και να διαχέονται στις δομές φιλοξενίας από τον οργανισμό συντονισμού για την έμφυλη βία.

V. Η ελληνική κυβέρνηση, σε συντονισμό με τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και τους χρηματοδότες οργανισμούς, πρέπει να αυξήσει την ικανότητα παροχής πόρων για την υγειονομική περίθαλψη, εντός και εκτός των δομών φιλοξενίας, προκειμένου να διασφαλίσει ότι όλες οι γυναίκες και τα κορίτσια έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας της Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας (SRH).

Στα παραπάνω συμπεριλαμβάνονται:

1. Γυναικολόγοι και παιδίατροι, όταν είναι δυνατόν
2. Παροχή αγαθών και πληροφοριών σε σχέση με τον οικογενειακό προγραμματισμό (family planning)
3. Γυναίκες πολιτιστικοί διαμεσολαβητές και διερμηνείς με εκπαίδευση σε θέματα έμφυλης βίας και ιατρικής ορολογίας, με μέριμνα στην παροχή συνοδείας και διερμηνείας
4. Γλωσσικά και πολιτισμικά προσαρμοσμένη πρόσβαση στην κλινική περίθαλψη για τους επιζώντες και τις επιζήσασες σεξουαλικής κακοποίησης αμέσως μετά το συμβάν, συμπεριλαμβανομένης της επάρκειας σε κιτ άμεσης φαρμακευτικής θεραπείας μετά από πιθανή έκθεση στον HIV (Post Exposure Profylaxis – PEP ), καθώς και σε εκπαιδευμένους επαγγελματίες του ιατρικού τομέα τόσο στα νησιά όσο και στην ηπειρωτική Ελλάδα

VI. Η Ελληνική Κυβέρνηση, σε συντονισμό με τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και τους χρηματοδότες, πρέπει να εξασφαλίσει την ύπαρξη χώρων υποδοχής έκτακτης ανάγκης για γυναίκες με προϋπάρχουσες καταστάσεις υγείας (ιδίως HIV / AIDS), χωριστή στέγαση για τους ηλικιωμένους άνδρες, καθώς και να μεριμνήσει για την ύπαρξη γυναικών διερμηνέων και πολιτιστικών διαμεσολαβητών με εκπαίδευση στην έμφυλη βία σε όλους τους ξενώνες.

VII. Οι διεθνείς και εθνικοί οργανισμοί, καθώς και οι δήμοι και άλλοι φορείς που διαχειρίζονται ξενώνες, πρέπει να καθιερώσουν ενισχυμένους μηχανισμούς συντονισμού για να εξασφαλίσουν διαθέσιμους χώρους που θα χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τις ανάγκες των γυναικών και των κοριτσιών.

Αυτό περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται, στη συμμετοχή της κυβέρνησης και των σχετικών δήμων σε ομάδες εργασίας, στην καθιέρωση σαφών οδηγιών για παραπομπές σε ξενώνες, που λειτουργούν είτε σε δήμους είτε υπό την εποπτεία του ΚΕΘΙ, οι οποίες οφείλουν να κοινοποιηθούν προς όλους του φορείς που παρέχουν υπηρεσίες απόκρισης σε περιστατικά έμφυλης βίας.

VIII. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να διασφαλίσει ότι θα διατεθούν επαρκείς οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι για την ομαλή μετάβαση της διαχείρισης από τις ΜΚΟ προς τον κρατικό μηχανισμό, χωρίς περαιτέρω διαταραχές των βασικών ιατρικών, ψυχοκοινωνικών, ψυχικών και νομικών υπηρεσιών για τις γυναίκες και κορίτσια πρόσφυγες, στα νησιά.

IX. Η ελληνική κυβέρνηση και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις πρέπει να ενθαρρύνουν την εμπλοκή της κοινότητας και την εμπρόθετη δράση των γυναικών και των κοριτσιών, αλλά και να εξασφαλίσουν επαρκείς πόρους για την απρόσκοπτη λειτουργία ασφαλών χώρων για τις γυναίκες και κορίτσια πρόσφυγες