H έμφυλη βία στο διαδίκτυο ή μέσω χρήσης νέων τεχνολογιών αφορά μια σειρά από κακοποιητικές πρακτικές που εμπίπτουν στον ορισμό για την έμφυλη βία, όπως αυτός αποτυπώθηκε στη Γενική Σύσταση 19 της Σύμβασης CEDAW του ΟΗΕ (Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών, 1979), σύμφωνα με την οποία: «έμφυλη βία είναι η βία που στρέφεται κατά των γυναικών επειδή είναι γυναίκες ή επηρεάζει τις γυναίκες δυσανάλογα.

Περιλαμβάνει πράξεις που προκαλούν σωματική, ψυχική ή σεξουαλική βλάβη ή πόνο, απειλές για τέτοιες πράξεις, εξαναγκασμό και άλλες μορφές στέρησης της ελευθερίας».

Παρακάτω θα βρείτε ένα γλωσσάρι ορισμών με τις πιο συχνές μορφές έμφυλης βίας στο διαδίκτυο ή μέσω χρήσης νέων τεχνολογιών. Σημειώνεται ότι ο κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός και επικεντρώνεται στις βασικές μορφές.

Οι πηγές που αξιοποιήθηκαν και μεταφράστηκαν είναι: α) European Women’s Lobby (2017), #HerNetHerRights – Mapping the state of online violence against women and girls in Europe, β) Women’s Media Center – Online abuse.

 «Εκδικητικό πορνό» (revenge porn)

η χρήση και η διαδικτυακή ανάρτηση προσωπικών φωτογραφιών και βίντεο, σεξουαλικού περιεχομένου, με στόχο τον εξευτελισμό του θύματος. Οι εικόνες μπορεί επίσης να είναι προϊόν υποκλοπής, μέσω ηλεκτρονικής παρείσφρησης στον υπολογιστή, στους λογαριασμούς κοινωνικών δικτύων ή το κινητό τηλέφωνο του θύματος.

Συχνά αυτή η πρακτική έχει ως στόχο να προκαλέσει σημαντική βλάβη στη ζωή του ατόμου που στοχοποιείται (π.χ. απόλυση). Έρευνες καταδεικνύουν ότι το 90% των θυμάτων είναι γυναίκες, ενώ ο συνολικός αριθμός των περιστατικών αυξάνεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια. Ταυτόχρονα μεγεθύνεται και ο αριθμός ιστοσελίδων που επιδίδονται στη διάδοση «εκδικητικού πορνό».

Σε αυτές, οι χρήστες μπορούν να υποβάλουν εκτός από το οπτικοακουστικό υλικό και προσωπικές πληροφορίες π.χ. τη διεύθυνση του θύματος, το χώρο εργασίας του, τους λογαριασμούς του στα κοινωνικά δίκτυα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, μόνο για τον Ιανουάριο του 2017, το facebook κλήθηκε να αξιολογήσει 54.000 πιθανές περιπτώσεις «εκδικητικής πορνογραφίας», αναστέλλοντας τη λειτουργία 14.000 λογαριασμών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το φαινόμενο του «εκδικητικού πορνό» έγινε ευρέως γνωστό μέσω της υπόθεσης της δανής δημοσιογράφου Emma Holten, γυμνές φωτογραφίες της οποίας αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο. Η Holten υπερασπίστηκε την εαυτή της αναρτώντας και η ίδια γυμνές της φωτογραφίες, σε μία επιτυχημένη προσπάθεια ανάκτησης του ελέγχου.

Σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας (image based sexual abuse)

Το 2015 εισάγεται για πρώτη φορά ο όρος σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας από τις Mc Glynn & Rackley (1), οι οποίες στάθηκαν κριτικά στον όρο «εκδικητική πορνογραφία» (revenge porn), υποστηρίζοντας ότι αυτός αφορά  μόνο μία μορφή από ένα ολόκληρο φάσμα εμφυλοποιημένων, σεξουαλικοποιημένων μορφών κακοποίησης, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι ότι εγγράφονται σε αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως «συνεχές της σεξουαλικής κακοποίησης μέσω εικόνας».

Η εννοιολόγηση αυτή στηρίζεται σε δύο επιχειρήματα: καταρχάς στο ότι υπάρχει ένα συνεχές πρακτικών που από κοινού συγκροτούν την έννοια της σεξουαλικής κακοποίησης μέσω εικόνας και κατά δεύτερον ότι η σεξουαλική κακοποίηση μέσω εικόνας αποτελεί μέρος του συνολικότερου συνεχούς της έμφυλης/ σεξουαλικής βίας.

Επιπλέον ο όρος «εκδικητική πορνογραφία» θεωρήθηκε ότι δεν περιγράφει επαρκώς τις ενέργειες για τις οποίες χρησιμοποιείται και δεν εκφράζει τον χαρακτήρα και την έκταση της βλάβης που προκαλείται. Μάλιστα αρκετοί από τους νόμους που ισχύουν καλύπτουν συγκεκριμένες όψεις «εκδικητικής πορνογραφίας», ενώ οι περισσότεροι έχουν περιορισμένο εύρος και ως εκ τούτου παρέχουν περιορισμένη αποκατάσταση.

Το αποτέλεσμα είναι ότι ο συγκεκριμένος όρος εφαρμόζεται ευρέως αν και έχει περιορισμένο «βεληνεκές». Αντιθέτως η εννοιολόγηση που στηρίζεται στο συνεχές της σεξουαλικής κακοποίηση μέσω εικόνας ξεπερνά αυτά τα όρια και επιπλέον υπογραμμίζει τη μη συναινετική δημιουργία και διανομή των ιδιωτικών σεξουαλικών εικόνων.

Σεξιστική ρητορική μίσους (sexist hate speech)

«Εκφράσεις που διαδίδουν, προκαλούν, προωθούν ή δικαιολογούν το μίσος με βάση το φύλο» σύμφωνα με τον ορισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πρακτικά ο όρος αναφέρεται σε απειλές βιασμού, δολοφονίας και βασανισμού, που απευθύνονται σε γυναίκες και κορίτσια. Η πρακτική αυτή εδράζεται στα έμφυλα στερεότυπα και την κουλτούρα του βιασμού.

Διαδικτυακή ηδονοβλεψία (creep shots/ digital voyeurism)

Η διαδικτυακή ηδονοβλεψία αποτελεί την ύπουλη λήψη φωτογραφιών ή βίντεο στοχευμένων στα γεννητικά όργανα γυναικών, με στόχο τη σεξουαλική ευχαρίστηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις η σεξουαλική ευχαρίστηση προκύπτει από την ίδια την παράνομη πράξη, την έλλειψη γνώσης και συγκατάθεσης της εικονιζόμενης και την παραβίαση της ιδιωτικότητάς της.

Συχνά αυτές οι φωτογραφίες αναρτώνται στο διαδίκτυο συνοδευόμενες από hashtag όπως #creepshot. Ο όρος «up skirting» (παράνομη λήψη φωτογραφιών κάτω από τη φούστα/τα ρούχα μίας γυναίκας) επινοήθηκε από την Gina Martins, η οποία υπήρξε θύμα ενός άνδρα που «τοποθέτησε το κινητό του ανάμεσα στα πόδια της και τράβηξε φωτογραφίες του καβάλου της στο φως της ημέρας».

Η καταγγελία της στην αστυνομία και η πίεση που άσκησε για την αλλαγή στον νόμο οδήγησε σε ένα εκτεταμένο δημόσιο διάλογο στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Διαδικτυακός εκφοβισμός (cyber bulling)

Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές όπως η αποστολή κακόβουλων μηνυμάτων, η επινόηση φημών ή η ανάρτηση εικόνων με στόχο τον εκφοβισμό και την υπονόμευση της αυτοεκτίμησης και της υπόληψης των γυναικών/ θηλυκοτήτων/κοριτσιών. Αυτή η κακοποιητική πρακτική έχει οδηγήσει ορισμένα θύματα στην κατάθλιψη ή και την αυτοκτονία.

Διαδικτυακή παρενόχληση (cyber harassment): η χρήση ψηφιακών μέσων για την παρενόχληση ενός ατόμου, συχνά παιδιών και ανηλίκων. Στο πλαίσιο της διαδικτυακής σεξουαλικής παρενόχλησης χρησιμοποιούνται σχόλια, επιθετικοί σεξιστικοί και προσβλητικοί χαρακτηρισμοί.

Διαδικτυακή παρενοχλητική παρακολούθηση (cyber stalking)

Η διαδικτυακή παρακολούθηση, συγκέντρωση πληροφοριών και επαναλαμβανόμενη, παρενοχλητική επικοινωνία με το θύμα, χωρίς τη συναίνεσή του.

Kακόβουλη διαρροή προσωπικών δεδομένων (doxxing)

Η διαδικτυακή αναζήτηση και ανάρτηση προσωπικών δεδομένων με στόχο την έκθεση, τον δημόσιο εξευτελισμό και την ηθική απαξία, του ατόμου που στοχοποιείται.

Ηλεκτρονική παρείσφρηση (hacking)

Η παραβίαση ιδιωτικών επικοινωνιών και δεδομένων, η οποία μπορεί να στοχεύει σε γυναίκες ή κορίτσια, ιδιαιτέρως με τη μορφή παρείσφρησης σε κάμερα υπολογιστή.

Διαδικτυακή πλαστοπροσωπία (online impersonation)

Η χρησιμοποίηση της ταυτότητας ενός άλλου προσώπου με σκοπό να το βλάψεις, να το εξαπατήσεις ή/και να το απειλήσεις. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με σκοπό τη δυσφήμιση μιας γυναίκας στον κοινωνικό και επαγγελματικό της κύκλο ή για εγκληματικούς σκοπός.

Κακόβουλος διαμοιρασμός (malicious distribution)

Η χρήση ψηφιακών εργαλείων με σκοπό τον διαμοιρασμό δυσφημιστικού υλικού. Συμπεριλαμβάνει τη χρήση της τεχνολογίας ως εργαλείου προπαγάνδας για την προώθηση της βίας κατά των γυναικών, την κινητοποίηση βίαιων αντιδράσεων εναντίον ακτιβιστριών που π.χ. υπερασπίζονται τη νομική κατοχύρωση των αμβλώσεων, τα δικαιώματα των γυναικών, κ.λπ.

Ομαδικές διαδικτυακές επιθέσεις (mob attacks)

Ο εχθρικός όχλος εκατοντάδων ή/και χιλιάδων ανθρώπων που συστηματικά παρενοχλεί ένα συγκεκριμένο άτομο, μέσω του διαδικτύου, συχνά με στόχο τον δημόσιο εξευτελισμό του.

Διαμοιρασμός υλικού με σεξουαλικό περιεχόμενο (abusive sexting)

Η δημοσιοποίηση στο διαδίκτυο προσωπικών μηνυμάτων με σεξουαλικό περιεχόμενο χωρίς τη συναίνεση όλων των μερών που έχουν ανταλλάξει ή μοιραστεί αυτό το υλικό, με σκοπό τη διαπόμπευση του θύματος. Έρευνες δείχνουν ότι πιο πιθανοί δράστες αυτού του αδικήματος είναι άνδρες και αγόρια.

Διαδικτυακή στρατολόγηση με σκοπό τη σωματεμπορία (recruitment)

Η χρήση ψηφιακών μέσων με σκοπό την εξαπάτηση και επακόλουθη παγίδευση πιθανών θυμάτων (κυρίως κοριτσιών και γυναικών) σε κυκλώματα διεθνούς σωματεμπορίας (human trafficking) (περισσότερα εδώ)

Επιθέσεις στον πραγματικό κόσμο (in real life attacks/ IRL trolling)

Ο όρος περιγράφει περιστατικά κατά τα οποία η διαδικτυακή κακοποίηση εξελίσσεται σε επιθέσεις στην πραγματική / υλική ζωή του ατόμου, π.χ. stalking. Περιγράφει επίσης την προσπάθεια εκφοβισμού ενός ατόμου μέσω της πληροφόρησής του ότι ο κακοποιητής γνωρίζει τη διεύθυνση και τον τόπο εργασίας του.

Μετάφραση Χριστίνα Ζερλέντη και Στέλα Λεγάκη – Αντωνοπούλου

(1) Mc Glynn, C., Rackley E., (2015), New law on ‘‘revenge pornography’’ is ‘‘unlikely’’ to tackle hackers distributing intimate images. Holyrood, 18 November