Η έμφυλη βία και οι συνέπειές της στη ζωή των γυναικών και των θηλυκοτήτων μπορεί να είναι μακροχρόνιες και απαιτούν πολύπλευρη δράση και ολιστική προσέγγιση για να αντιμετωπιστούν.
Για τις προσφύγισσες και αιτούσες άσυλο, επιζώσες έμφυλης βίας, οι δυσκολίες και τα εμπόδια που τίθενται από τις πολιτικές διαχείρισης του προσφυγικού, τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις και τις συνθήκες μετακίνησης σε μια άλλη χώρα με ανοίκειο κοινωνικό και θεσμικό πλαίσιο και συνθήκες ζωής, ορθώνουν επιπλέον εμπόδια που συχνά μοιάζουν ανυπέρβλητα.
Σε αυτό το σημείο, συναντώνται και τέμνονται οι δράσεις που αναπτύσσει το Κέντρο Διοτίμα, στο πεδίο της πρόληψης της έμφυλης βίας και της υποστήριξης όσων την έχουν υποστεί.
Οι δράσεις, πραγματοποιούνται από το Κέντρο Διοτίμα στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο του προγράμματος «Πρόληψη και απόκριση της έμφυλης βίας στον προσφυγικό πληθυσμό» που υλοποιείται με την υποστήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR).
Δράσεις πρόληψης
Στη Θεσσαλονίκη όπως και σε άλλα σημεία ανά την Ελλάδα, ομάδες του Κέντρου εργάζονται παρέχοντας ψυχοκοινωνική υποστήριξη, νομική βοήθεια και συνοδεία σε γυναίκες /άνδρες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα επιζώσες/ντες έμφυλης βίας, αιτούσες/ντες άσυλο και αναγνωρισμένες προσφύγισσες και πρόσφυγες.
Παράλληλα, μεγάλη έμφαση δίνεται και στο πεδίο της πρόληψης της έμφυλης βίας με πλήθος δράσεων, ενημέρωσης και ενδυνάμωσης/κινητοποίησης των γυναικών αλλά και ευαισθητοποίησης για άνδρες (δράσεις ανδρικής συμπερίληψης).
Στη Θεσσαλονίκη, οι δράσεις οργανώνονται με τη μορφή κύκλων σεμιναρίων και ενημερωτικών συναντήσεων για την έμφυλη βία. Ένας από τους κύκλους σεμιναρίων κομβικής σημασίας, αφορά στην προετοιμασία και εκπαίδευση γυναικών που έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν ως community mobilizers.
Το 2021, από την αρχή της χρονιάς έως τον Οκτώβριο, έχουν πραγματοποιηθεί δεκάδες δράσεις, ενέργειες και συναντήσεις ενώ έχουν συμμετάσχει σε αυτές, πάνω από 400 γυναίκες και 45 άνδρες που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη, με καταγωγή από το Αφγανιστάν, τη Συρία, το Ιράν και από Αφρικανικές χώρες.
Αλλά ποιες είναι οι ανάγκες που καλύπτουν αυτές οι δράσεις; Το δικαίωμα σε μια ασφαλή ζωή χωρίς βία δεν είναι αυτονόητο ούτε είναι εύκολη διαδικασία η αποδόμηση των έμφυλων στερεοτύπων που αναπαράγουν σεξιστικές αντιλήψεις, στάσεις και συμπεριφορές και συχνά πράξεις βίας.
Η γνώση των δυνατοτήτων που έχει μια γυναίκα ή ένα άτομο για να προστατευτεί, δεν είναι εξασφαλισμένη και χρειάζεται διαρκή προσπάθεια. Νέες ενδεχομένως έννοιες, αλλαγή του τρόπου θέασης της εαυτής/εαυτού και του κόσμου, δυνατότητες και ευκαιρίες «μιας ζωής αλλιώς», ανάγκες που αποκτούν ορατότητα στην κοινότητα και τόσα άλλα που μπορούν να αναδημιουργήσουν μικρότερα και μεγαλύτερα σύμπαντα.
Πώς αποτιμά η υπεύθυνη πρόληψης της έμφυλης βίας του Κέντρου Διοτίμα Θεσσαλονίκης, Αγάπη Χλωρού, τις δράσεις αυτές, τις θεματικές που αναπτύσσονται, την επιδραστικότητα στις προσφύγισσες και τους πρόσφυγες που συμμετείχαν και την έμμεση ή και άμεση επίδραση στην κοινότητα;
Όπως επισημαίνει η Α. Χλωρού, «λειτούργησαν αποτελεσματικά οι ομάδες που συγκροτήθηκαν με τη μορφή βραχείας παρέμβασης / ομάδας ενδυνάμωσης / info sessions / training και αποτελούνταν από τουλάχιστον 3 ξεχωριστές συναντήσεις η καθεμία. Η ελάχιστη αυτή επαναληψιμότητα φάνηκε να αποτελεί ουσιαστικό συστατικό στη δημιουργία χώρου ώστε τα άτομα (γυναίκες και άνδρες που συμμετείχαν) να αναπτύξουν το δυναμικό τους και να συνδεθούν τόσο με τα υπόλοιπα άτομα της ομάδας όσο και να νιώσουν σιγουριά για να μιλήσουν για τα ζητήματα που ανοίξανε στο εσωτερικό των ομάδων παρέμβασης σε ένα περιφερειακό κύκλο επαφών έξω από αυτές».
Πώς λειτουργούν οι ομάδες;
«Η αποτελεσματικότητα συνίσταται στην ταυτόχρονη κίνηση αυτών των δικτύων σε τρεις κατευθύνσεις. Η πρώτη αφορά την κάθετη κίνηση προς τα μέσα, τη δημιουργία και την ενίσχυση των σχέσεων εντός της κάθε μίας ομάδας ξεχωριστά. Τα άτομα βιώνουν πια τον εαυτό τους ως μέρος ενός συνόλου που τα αφορά και όχι αποκομμένα από τη διαδικασία, όπως πολύ πιθανό μπορεί να μπαίνουν αρχικά.
Η δεύτερη κατεύθυνση είναι η κίνηση προς τα έξω. Ατομικά πια, αλλά με σταθερό σημείο αναφοράς την ομάδα που ανήκουν και το Κέντρο Διοτίμα μιλούν και προσεγγίζουν άτομα σε δεύτερο και τρίτο κύκλο κοινωνικών επαφών.
Το παραπάνω αντικατοπτρίζεται στην πρακτική του να παραπέμπεται σε εμένα προσωπικά υπολογίσιμος αριθμός ατόμων για συμμετοχή σε ομάδα/ session αλλά και άμεσες παραπομπές στον φορέα γυναικών που έχουν βιώσει έμφυλη βία και χρειάζονται υποστήριξη.
Τα ήδη ενεργοποιημένα άτομα (mobilizers) λειτουργούν ξεκάθαρα ως πολύτιμες “γεννήτριες” δυναμικής και δημιουργούν κίνηση στο εσωτερικό των επί μέρους κοινοτήτων κάτι που χωρίς αυτές θα ήταν πολύ δύσκολο ως αδύνατο να συμβεί.
Η τρίτη κατεύθυνση είναι η κίνηση οριζοντίως, και σε αυτό ακριβώς το σημείο συναντιούνται οι πυρήνες/δίκτυα. Ξεπερνώντας την αυτόνομη συγκρότησή τους έρχονται σε επαφή, αλληλεπιδρούν και μετασχηματίζονται.
Η δημιουργία προσωπικών σχέσεων σαν ντόμινο συμπαρασύρει πολλές φορές κι άλλες περιφερειακές σχέσεις της αρχικής δυάδας.
Στη Θεσσαλονίκη, από την αρχή του 2021 μέχρι σήμερα, υπάρχουν παραδείγματα με μικρότερες ομαδοποιήσεις οι οποίες ενσωματώθηκαν η μία στην άλλη, άτομα που με τη διπλή συμμετοχή τους σε δίκτυα προκάλεσαν άλλη δυναμική, και άλλες περιπτώσεις “μπερδέματος” ώστε φτάνοντας στο τέλος του 2021 τα κατά καιρούς mobilizer groups που συγκροτήθηκαν σε άλλο χρόνο αυτόνομα να γνωρίζονται σχεδόν στο σύνολο μεταξύ τους δημιουργώντας έναν κύκλο ανθρώπων από διαφορετικές επί μέρους εθνοτικές κοινότητες, ηλικίες κλπ με μία δυναμική που απλώνεται στο πεδίο χωρίς να μπορεί να αποτυπωθεί με ακρίβεια το μέγεθος», αναφέρει η Αγάπη Χλωρού.
Προσπερνώντας τα εμπόδια
Τα lockdowns λόγω κορονοϊού ήταν σημαντικό εμπόδιο στη σταθερή συμμετοχή στις συναντήσεις. Επιπλέον, οι αιτούσες άσυλο και οι προσφύγισσες έχουν μια σειρά προκλήσεων να αντιμετωπίσουν στην καθημερινότητά τους οι οποίες προσθέτουν βάρος και δύσκολα διαχειρίσιμα συναισθήματα.
Οι εκκρεμότητες με τις διαδικασίες ασύλου που συχνά απαιτούν μετακινήσεις των γυναικών σε άλλες περιοχές, οι καθημερινές δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, τα εμπόδια πρόσβασης σε στέγη, η οικονομική ανασφάλεια, τα ιατρικά θέματα και τα αντίστοιχα ραντεβού όταν και εφόσον ξεπερνιούνται τα προβλήματα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, οι ανάγκες των παιδιών και άλλα ζητήματα που προκύπτουν αιφνιδιαστικά, μπορεί να μην επιτρέπουν κάθε φορά τη συμμετοχή και εν γένει την κινητοποίησή τους.
Όταν ωστόσο τα καταφέρνουν, διαπιστώνουν και συνειδητοποιούν ότι αυτές οι συναντήσεις έχουν μεγάλη αξία για τις ίδιες καθώς νιώθουν ότι φροντίζουν τις εαυτές τους και μοιράζονται εμπειρίες, γνώση, συναισθήματα με άλλες γυναίκες.
Υυπερασπιζόμαστε την αυτονομία μας
Μπορεί άραγε να αποτυπωθεί επαρκώς ο πλούτος των ιδεών, των αλληλεπιδράσεων, των στιγμών χαράς, αποδοχής και σεβασμού αλλά κι εκείνων που οι διαφορετικές προσεγγίσεις ακόμα και οι συγκρούσεις έγιναν αφορμή για ακόμη μεγαλύτερη εμβάθυνση, άνοιγμα και συνειδητοποίηση όσων μας ενώνουν;
Ίσως η αναφορά μόνο λίγων από τα πολλά θέματα που θίχτηκαν και συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών, θα μπορούσε να δώσει μια εικόνα:
- Οι διαφορετικές πραγματικότητες για τις γυναίκες ανά χώρα, η εξουσία και οι τρόποι καταπίεσης
- Η έννοια της συναίνεσης στην ερωτική πράξη
- Οι σχέσεις κυριαρχίας/ελέγχου μεταξύ συζύγων αλλά και στη σχέση γονιού-παιδιού
- Τα red flags, τα σημάδια και οι τρόποι να προσεγγίσεις και να βοηθήσεις ένα άτομο που είναι σε κίνδυνο ή σε κακοποιητική σχέση
- Τρόποι αναζήτησης και πρόσβασης σε υπηρεσίες παροχή άμεσης βοήθειας με συζήτηση και εντοπισμό των ορίων και των κενών του μηχανισμού απόκρισης για την προστασία από την έμφυλη βία (νομικό σκέλος, αντιμετώπιση από τις Αρχές, περίθαλψη κ.ά.).
«Μέσα από τις συντροφικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν, τονίζει η Α. Χλωρού, ένα πλήθος ζητημάτων διέτρεχε την επικοινωνία. Ενημέρωση για τον covid, εύρεση εργασίας, προτάσεις για συγκατοικήσεις, ανταλλαγή πληροφοριών για πρόσβαση σε υπηρεσίες και νοσοκομεία, ανταλλαγή υλικού για μητέρες με μικρά παιδιά σε σχέση με την ψυχολογία και τη δημιουργική απασχόληση. Παράλληλα, μέσα στη χρονιά υπήρξε πληθώρα ενημερώσεων για εκπαιδευτικά σεμινάρια και με την υποστήριξή μου προσωπικά, δύο από τις νεαρές συμμετέχουσες πήραν υποτροφίες για master».
Παράλληλα, ο χώρος πραγματοποίησης των συναντήσεων, είναι κάτι πολύ περισσότερο. Λειτουργεί και ως μέρος χαλάρωσης, κουβέντας ή απλώς ξεκούρασης και ησυχίας, μια κατάσταση που στο προσφυγικό δεν είναι καθόλου αυτονόητη.
Μοίρασμα και φροντίδα
Όπως λένε οι ίδιες, είναι ευγνώμονες σε όποιες είχαν την ιδέα να στηθούν και υλοποιήσουν αυτές τις δράσεις γιατί μέσα από αυτές, έμαθαν πολλά και νέα πράγματα σχετικά με την ασφάλεια και τα δικαιώματά τους. Είναι δε πολύ χαρούμενες με το φιλικό περιβάλλον και την αντιμετώπιση που έχουν από τα στελέχη του Κέντρου,, γεγονός που ενισχύει την εμπιστοσύνη και την αίσθηση ασφάλειας που τόσο τους λείπει.
Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων, οι γυναίκες εκφράζουν σκέψεις και μοιράζονται ιστορίες και συναισθήματα.
Η Φ. σε μια από τις συναντήσεις, είπε ότι την εβδομάδα μετά τη συνάντηση, ένιωθε μια εσωτερική ενέργεια να ασχοληθεί με τον εαυτό της. Πιστεύει ότι αυτό οφείλεται στη συνάντησή τους. Είπε επίσης ότι μίλησε για όλα αυτά που συζητήσανε με τη μητέρα της στο Αφγανιστάν και της άρεσε πολύ που είχαν αυτή την επικοινωνία.
«Μάθαμε πώς να προστατευόμαστε εμείς οι ίδιες, αλλά και να βοηθάμε άλλες γυναίκες σε περιπτώσεις βίας εναντίον μας και που μπορούμε να απευθυνόμαστε για την προστασία μας» προσθέτει η Α., ενώ η Μ. αναφέρεται στην αξία των ομαδικών συναντήσεων λέγοντας ότι «η χαρά μας είναι να βρισκόμαστε όλες μαζί και να μαθαίνουμε νέα πράγματα».
Η ανδρική συμπερίληψη ενισχύει την ισότητα
Αν η ενημέρωση και ενδυνάμωση των γυναικών είναι εξαιρετικά σημαντική, εξίσου σημαντική είναι και η δουλειά με τους άνδρες. Οι ρόλοι των δυο φύλων και οι στερεοτυπικές αντιλήψεις, η διαφορετικότητα και οι διακρίσεις, έρχονται στο προσκήνιο και συζητούνται ανοιχτά, βοηθώντας στη συνειδητοποίηση σεξιστικών πρακτικών στις σχέσεις και εν γένει την καθημερινότητα των ανθρώπων.
Οι διακρίσεις με βάση το φύλο και την ταυτότητα φύλου καθώς και η συνειδητοποίηση της κοινωνικής διάστασης που έχουν, βοηθούν στην αναγνώριση των διαφορετικών αναγκών και του σεβασμού τους. Επιπλέον, η γνώση που αποκτάται στις συναντήσεις αυτές για τις αιτίες της έμφυλης βίας και το νομικό πλαίσιο προστασίας των επιζωσών/επιζώντων έμφυλης βίας, τις νομικές συνέπειες που επιφέρουν τέτοιες πράξεις βίας, αποτελεί μια σημαντική πρακτική αποτροπής.
Πολύτιμες συνέργειες
Η ομάδα του Κέντρου Διοτίμα Θεσσαλονίκης, έθεσε ως στόχο και ήταν ανοιχτή σε συνέργειες προκειμένου, εξυπηρετούμενες/οι άλλων φορέων να λαμβάνουν μέρος στις δράσεις που οργανώνει, να ανταλλάσσει ιδέες και πρακτικές ανδρικής συμπερίληψης και να συνδιοργανώνει δράσεις και εκδηλώσεις που προωθούν την ιδέα της αλληλεγγύης, της γνώσης, της προστασίας από τις συνέπειες της έμφυλης βίας κ.ά.
Έτσι, μέρος των ομαδικών δράσεων πρόληψης της έμφυλης βίας που οργανώνονται από την ομάδα της Θεσσαλονίκης, υλοποιούνται σε συνεργασία με άλλες οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών αλλά και κρατικούς φορείς που εμπλέκονται στην παροχή υπηρεσιών στον προσφυγικό πληθυσμό.
Αναφέρουμε ενδεικτικά: ΑΡΣΙΣ (πρόγραμμα Διάπλους), ΧΑΝΘ (ILC), Κέντρο Υποστήριξης Προσφύγων (Blue Refugee Center), Ερυθρός Σταυρός (MFC), UNHCR θεσσαλονίκης, Κέντρο γυναικών ΙΡΙΔΑ, ΚΑΡΙΤΑΣ, ΔΟΜ (πρόγραμμα Helios), ΔΗΠΑΚ (πρόγραμμα Εστία), ΗΛΙΑΚΤΙΔΑ (πρόγραμμα Εστία), Κέντρα Ημέρας ΜΕΛΙΣΣΑ & ACTION FOR WOMEN.
Πρόθεση και προσδοκία της ομάδας είναι αυτές οι πολύτιμες συνέργειες στο πεδίο να συνεχιστούν και να εμπλουτιστούν στη συνέχεια όπως και οι δράσεις πρόληψης στο σύνολό τους.
