Ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα νομικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε επιζώσες έμφυλης βίας – κατοίκους Αττικής που υλοποίησε το Κέντρο Διοτίμα, για την περίοδο Ιανουάριος – Οκτώβριος 2021, με την αρωγή του ιδρύματος Μποδοσάκη.
Το πρόγραμμα κατέδειξε τις πολλαπλές ανάγκες των επιζωσών έμφυλης βίας εν μέσω πανδημίας και επιδίωξε να ανταποκριθεί στα αυξημένα αιτήματα για υποστήριξη, που προέκυψαν με το ελληνικό #Metoo αλλά και την έξαρση των γυναικοκτονιών.
Ενδεικτικό της αυξημένης ζήτησης υποστηρικτικών υπηρεσιών από τον φορέα μας ήταν ότι πριν την έναρξη του προγράμματος, στόχος μας ήταν η παροχή υποστήριξης σε 80-100 γυναίκες. Εν τέλει, περισσότερες από 150 Ελληνίδες και μετανάστριες, ζήτησαν και έλαβαν δωρεάν ψυχοκοινωνική υποστήριξη και νομική βοήθεια προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της έμφυλης βίας.
Το προφίλ των επιζωσών
Νομική βοήθεια (συμβουλευτική και εκπροσώπηση στα δικαστήρια) έλαβαν 134 γυναίκες, εκ των οποίων 19 έλαβαν και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, ενώ μόνο ψυχοκοινωνικά υποστηρίχθηκαν 17 γυναίκες.
Οι γυναίκες ήταν στην πλειοψηφία τους Ελληνίδες, ηλικίας 30-50 ετών, άνεργες, με παιδιά. Επίσης, απευθύνθηκαν στο φορέα εργαζόμενες και φοιτήτριες. Οι μετανάστριες που εξυπηρετήθηκαν προέρχονται κυρίως από βαλκανικές χώρες (Ρωσία και Πολωνία), πολύ λιγότερες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα περιστατικά αφορούσαν σε όλες σχεδόν τις μορφές έμφυλης βίας, προεξάρχουσας της ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής. Εκτός από τους συζύγους και τους συντρόφους, ως δράστες αναφέρθηκαν και άλλα μέλη όπως ο πατέρας και ο αδερφός, κυρίως σε περιστατικά οικονομικής βίας.
Οι γυναίκες που ζήτησαν υποστήριξη αντιμετώπισαν συγκεκριμένα, ψυχολογική/λεκτική βία, σεξουαλική παρενόχληση, stalking (παρενοχλητική παρακολούθηση), σωματική κακοποίηση, βιασμό, trafficking.
Πέρα από τον γεωγραφικό προσδιορισμό και στόχευση του προγράμματος, περισσότερες από 30 γυναίκες εκτός Αττικής που μας απευθύνθηκαν, έλαβαν ενημέρωση και καθοδήγηση από τη νομική ομάδα του φορέα.
Στην πλειοψηφία τους, οι γυναίκες απευθύνθηκαν απευθείας στο φορέα για υποστήριξη, σε αντίθεση με προηγούμενες περιόδους που αποτελούσε εξαίρεση. Παράλληλα υπήρξε και μια κατηγορία υποθέσεων που παραπέμφθηκε στο Κέντρο Διοτίμα από τις γνωστές διαδρομές: το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και τα Συμβουλευτικά Κέντρα του Δικτύου της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΔΟΠΙΦ). Η συνεργασία με τα Συμβουλευτικά Κέντρα υπήρξε ιδιαίτερα αποτελεσματική στη διασύνδεση των επιζωσών με ξενώνες.
Πανδημία βίας, γυναικοκτονίες, #metoo
Η μεγάλη απεύθυνση των επιζωσών στις υπηρεσίες μας φαίνεται πως σχετίζεται και με την παρόξυνση της έμφυλης βίας την περίοδο της πανδημίας, μια συνθήκη που χαρακτηρίστηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης ως «σκιώδης πανδημία».
Επίσης αυξημένη ανάγκη και ζήτηση για βοήθεια εντοπίστηκε ιδίως στην περίοδο του ελληνικού #metoo αλλά και μετά από στυγερές γυναικοκτονίες που συντελέστηκαν το 2021. Συχνά οι γυναίκες που μας απευθύνθηκαν ανέφεραν ότι «το βασικό κίνητρο για να ζητήσουν βοήθεια είναι ο φόβος μήπως τις δολοφονήσει ο σύζυγος τους» αναφέρει η Δέσποινα Τσούμα, συντονίστρια του προγράμματος.
«Ιδιαίτερα η γυναικοκτονία της Καρολάιν λειτούργησε καταλυτικά στην κινητοποίηση αρκετών γυναικών για τον απεγκλωβισμό τους από την κακοποιητική σχέση. Πολλές γυναίκες που συμβίωναν με τον κακοποιητικό σύντροφο έφυγαν αμέσως καταφεύγοντας στις οικογένειές τους, ενδεικτικό της σημασίας ενεργοποίησης του υποστηρικτικού περιβάλλοντος» σημειώνει η Αγγελική Κακανάκη, δικηγόρος του προγράμματος.
«Δυσκολία υπήρχε με όσες ήταν εγγαμες με παιδιά», τονίζει. «Σε αυτές τις περιπτώσεις είτε οι γυναίκες κατέφυγαν σε ξενώνες με τη συμβολή των Συμβουλευτικών Κέντρων, ενώ παράλληλα το Κέντρο Διοτίμα έτρεξε όλες τις απαραίτητες νομικές ενέργειες (ασφαλιστικά μέτρα, προσωρινή διαταγή για επιμέλεια, εγγραφή των παιδιών στα σχολεία κ.ά.) ή με τη νομική αρωγή του Κέντρου πέτυχαν προσωρινή διαταγή μετοίκησης του θύτη. Συνήθως οι σύζυγοι μετά τη μεσολάβηση των δικηγόρων και την εκδίκαση και επίδοση των προσωρινών διαταγών, αποχώρησαν από το σπίτι χωρίς αντίδραση» υπογραμμίζει.
Το ελληνικό #metoo, φαίνεται πως έπαιξε εξίσου σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των γυναικών στην κατεύθυνση της αναζήτησης βοήθειας και εν γένει της διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους που απορρέουν από την εθνική νομοθεσία. Ιδιαίτερα δε, συνέβαλε στην κινητοποίηση γυναικών που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή/και σεξουαλική κακοποίηση. Χαρακτηριστική ήταν η αυτο-οργάνωση και συλλογική δράση γυναικών-θυμάτων βιασμού από τον ίδιο δράστη, οι οποίες ήρθαν σε επαφή μεταξύ τους και συνεργάστηκαν προκειμένου να αναζητήσουν ενημέρωση και νομική βοήθεια από το Κέντρο Διοτίμα.
Σπάζοντας τον κύκλο της βίας
Οι περισσότερες γυναίκες είχαν βιώσει χρόνια κακοποίηση με έξαρση κατά το διάστημα απεύθυνσης στο Κέντρο Διοτίμα, ενώ είχαν να αντιμετωπίσουν και τις πολλαπλές συνέπειες της έμφυλης βίας (ψυχολογικές, οικονομικές κ.ά.) είτε οι ίδιες ή και τα παιδιά τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι γυναίκες είχαν όχι μόνο την υποστήριξη των παιδιών τους στην προσπάθεια απόδρασης από την κακοποίηση, αλλά σε πολλές περιπτώσεις ήταν αυτά που τις κινητοποίησαν προς την έξοδο τους από αυτήν. «Ωστόσο κυρίως σε περιπτώσεις μεταναστριών τα παιδιά ήταν επιφυλακτικά αναφορικά με την εμπλοκή της αστυνομίας και την ποινική δίωξη του πατέρα-δράστη», όπως επισημαίνει η Αγγελική Κακανάκη.
Όπως τόνισαν οι δικηγόροι του προγράμματος Αγγελική Κακανάκη και Δανάη Κασίμη, το σύνολο των νομικών ενεργειών ήταν αποτελεσματικό και η απόκριση των δικαστικών αρχών πολύ καλή. Στα 2 ποινικά δικαστήρια (σ.σ. πολλά ακόμη εκκρεμούν και λόγω covid) που αφορούσαν άσκηση ενδοοικογενειακής βίας, υπήρξαν καταδικαστικές αποφάσεις, η μία για απειλή κατά της ζωής /σωματικής βίας και η άλλη για απόπειρα σωματικής βλάβης, εξύβριση, οπλοκατοχή.
Πολλαπλές μορφές δύναμης
«Όλες οι γυναίκες είχαν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι ήταν αποφασισμένες να αντιμετωπίσουν τον κακοποιητή. Έφτασαν στο σημείο να ζητήσουν νομική βοήθεια και οι περισσότερες στήριξαν την επιλογή τους με δυναμισμό» υπογραμμίζει η Δανάη Κασίμη.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση γυναίκας που υφίσταντο ψυχολογική βία και απειλές κατά της ζωής της από τον πρώην σύζυγο αλλά και τη μητέρα του. Το δικαστήριο σε μια αξιοσημείωτη και όχι τόσο συνήθη απόφαση όρισε την απομάκρυνση του δράστη από το σπίτι (που του ανήκει) και τη διαμονή σε αυτό της επιζώσας, με λήψη περιοριστικών μέτρων μη προσέγγισης της οικίας.
Όπως επισημαίνει η ψυχοθεραπεύτρια Ελένη Χουβαρδά, που παρείχε ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε όσες γυναίκες το ζήτησαν, «ένα από τα χαρακτηριστικά των γυναικών ήταν η ετοιμότητα τους να προχωρήσουν σε ενέργειες απεμπλοκής από τις κακοποιητικές σχέσεις και σε ενέργειες απόδοσης δικαιοσύνης».
«Με δεδομένο ότι υπάρχουν πολλαπλές μορφές δύναμης στο τραύμα της έμφυλης βίας, οι γυναίκες απέκτησαν πρόσβαση σε αυτή τη δύναμη. Ήρθαν σε επαφή και την αναγνώρισαν. Αυτό μου έδωσε πολύ μεγάλη ικανοποίηση» τονίζει.
Ανάγκη για ολιστική υποστήριξη
Συμπερασματικά και με στόχο τη βελτίωση των υπηρεσιών υποστήριξης επιζωσών έμφυλης βίας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα εξής σημεία που εντοπίσαμε κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος:
Πρώτον, η μη ύπαρξη εισοδημάτων και περιουσίας, είναι σημαντικός παράγοντας που κρατάει εγκλωβισμένες τις γυναίκες στην κακοποίηση.
Δεύτερον, οι πολλές και μεγάλες ανάγκες των γυναικών δεν μπορούν να καλυφθούν από τα υπάρχοντα προγράμματα και δομές υποστήριξης είτε λόγω περιορισμένης διάρκειας είτε λόγω μη επαρκούς διαθεσιμότητας: Το δωρεάν πρόγραμμα νομικής βοήθειας του Δικηγορικού Συλλόγου Αθήνας στις υποθέσεις έμφυλης βίας, καλύπτει τα αιτήματα Αστικού Δικαίου (πχ ασφαλιστικά μέτρα, αγωγές κλπ) αλλά έχει αποδειχτεί ότι αφενός η νομική βοήθεια δεν είναι από εξειδικευμένους δικηγόρους σε υποθέσεις έμφυλης βίας, αφετέρου η διαθεσιμότητα των δικηγόρων του εν λόγω προγράμματος ατονεί στην παρακολούθηση των πολύπλοκων και χρονοβόρων υποθέσεων, που είναι και οι περισσότερες. Για τα δε ποινικά αδικήματα όπως για κατάθεση μήνυσης, υποστήριξη της κατηγορίας στο ποινικό ακροατήριο, παρακολούθηση της πορείας μίας μήνυσης κλπ δεν υπάρχει επαρκής κάλυψη.
Τρίτον, η στενή συνεργασία μεταξύ δικηγόρων και ψυχολόγων/ψυχοθεραπευτριών κρίνεται ως απολύτως αναγκαία ενώ θα ήταν εξαιρετικά βοηθητικό να επακολουθούσαν δράσεις ενδυνάμωσης των επιζωσών.
Τέλος η απόκριση της αστυνομίας στα έκτακτα περιστατικά που χρήζουν άμεσης διαχείρισης θα πρέπει να βελτιωθεί άμεσα.
Για να σπάσει ο κύκλος της βίας χρειάζεται υποστήριξη από δομές, από την κοινότητα και από το οικογενειακό περιβάλλον για την παροχή: δωρεάν νομικής εκπροσώπησης, προσωρινής στέγασης και ψυχοκοινωνικής πλαισίωσης, διασύνδεσης με την αγορά εργασίας προκειμένου να αποκτηθεί οικονομική αυτονομία.
Συνέπεια και συνέχεια στη δωρεάν βοήθεια
Οι ανάγκες των γυναικών σε δωρεάν υποστήριξη και βοήθεια παραμένουν μεγάλες. Εξίσου μεγάλη είναι και η ανάγκη συνέχισης του προγράμματος μέσω δωρεών ή/και χρηματοδότησης προκειμένου να συνεχιστεί η πολύπλευρη υποστήριξη επιζωσών έμφυλης βίας. Η προσδοκία όλων στο Κέντρο Διοτίμα είναι να βρεθούν οι πόροι για αυτό.
