H 25η Νοεμβρίου ιστορικά καθιερώθηκε το 1981 από τις φεμινίστριες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής ως ημέρα μνήμης για τη δολοφονία των τριών αδερφών Mirabal Reyes το 1960 από τον δικτάτορα Ραφαέλ Τρουχίλιο.

Το 1999, ο ΟΗΕ καθιέρωσε την 25η/11 ως Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών  με στόχο την κοινωνική και πολιτική ευαισθητοποίηση για την αόρατη ακόμα και σήμερα αυτή «πανδημία», όπως έχει προσφάτως χαρακτηριστεί.

Εκδήλωση

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα το Κέντρο Διοτίμα και η Εφημερίδα των Συντακτών συνδιοργάνωσαν την 23η Νοεμβρίου 2020 εκδήλωση με θέμα «Γυναικοκτονία: από το δρόμο ως το νόμο».

Σύμφωνα με τη συντονίστρια της εκδήλωσης, Άννα Βουγιούκα (ερευνήτρια και εμπειρογνώμονα σε θέματα φύλου), οι λόγοι για μια τέτοια εκδήλωση είναι πρωτίστως οι  χιλιάδες γυναίκες που δολοφονούνται κάθε χρόνο παγκοσμίως, επειδή είναι γυναίκες.

Οι γυναικοκτονίες είναι δολοφονίες γυναικών λόγω του φύλου τους, με δράστες στην πλειονότητα των περιπτώσεων κακοποιητικούς συζύγους, συντρόφους και συγγενείς, που ασκούν χρόνια βία στα θύματα. Στο παρελθόν συγκαλύπτονταν πίσω από τα λεγόμενα «εγκλήματα τιμής», ενώ στην πρόσφατη ιστορία από τον όρο «εγκλήματα πάθους».

Στην ουσία, πρόκειται για εγκλήματα που διαπράττονται στο πλαίσιο βαθιά εμπεδωμένων πατριαρχικών σχέσεων εξουσίας και ανδροκρατικών αντιλήψεων, σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες ως υποτελείς των ανδρών παραμένουν έκθετες στο «σωφρονισμό» και την «τιμωρία», μέσω της άσκησης ελέγχου και κάθε μορφής έμφυλης βίας.

Η αμείλικτη πραγματικότητα των αριθμών

Τα σχετικά στοιχεία είναι συντριπτικά. Για παράδειγμα σύμφωνα με σχετική έρευνα του ΟΗΕ για το 2017 γνωρίζουμε ότι:

• 137 γυναίκες κατά μέσο όρο δολοφονούνταν ανά την υφήλιο από μέλος της οικογένειάς τους κάθε μέρα του 2017
• Πάνω  από το 58% δολοφονήθηκαν από στενό σύντροφο, σύζυγο ή άλλο μέλος της οικογένειας
• κατά 81,25% αυξήθηκαν οι γυναικοκτονίες από το 2012 έως το 2017, σε παγκόσμια κλίμακα.¹

Οι αριθμοί είναι εξίσου ανησυχητικοί και στην Ευρώπη: Στη Γαλλία οι γυναικοκτονίες αυξήθηκαν κατά ένα πέμπτο το 2019 στη διάρκεια του οποίου δολοφονήθηκαν 146 γυναίκες, ενώ στο Ενωμένο Βασίλειο, από το 2018 δολοφονείται μία γυναίκα κάθε τρεις μέρες από έναν άνδρα.²

Στην Ιταλία με βάση την εθνική στατιστική υπηρεσία κάθε χρόνο διαπράττονται κατά μέσο όρο 155 γυναικοκτονίες – μία κάθε 2,5 ημέρες. Από το 2010 ως το 2019 καταγράφηκαν 1.207 γυναικοκτονίες παρά την ύπαρξη σχετικού νόμου (Ν. 119/2013 γνωστός ως «Νόμος για τις Γυναικοκτονίες/ Femicide).

Ωστόσο από το 2013 παρατηρείται σημαντική μείωση στα ποσοστά αυτά, και αυτό συνδέεται αφενός με την κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης και αφετέρου με τη νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας και την ψήφιση σχετικού νόμου.³

Επίσης, στην Ισπανία σε διάρκεια 16 ετών (2003 -2019) από τότε που άρχισαν να καταγράφονται οι γυναικοκτονίες (2003) δολοφονήθηκαν λόγω του φύλου τους περισσότερες από 1.000 γυναίκες.⁴

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία (Sexual Harassment Map),⁵ σε μια δεκαετία (2011 – 2020), δολοφονήθηκαν 64 γυναίκες.

Να σημειώσουμε ότι από το 2016 και μετά παρατηρείται σταθερή αύξηση των γυναικοκτονιών, ενώ το 2020 δολοφονήθηκαν 10 γυναίκες.

Ομιλήτριες και εισηγήσεις

•  Μαρίνα Μαροπούλου, ανθρωπολόγος Δικαίου, διδάσκουσα του μαθήματος «Φεμινισμός και Δίκαιο», στη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ με θέμα «Γυναικοκτονία: οι όροι γένεσης και αποδοχής ενός νέου νομικού όρου»

Κατεβάστε όλη την εισήγηση 

• Αθηνά Παπαναγιώτου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια, δικηγόρος, μέλος της Γραμματείας Σύνταξης του περιοδικού φεμινιστιqά, με θέμα «Δίκαιο-αντηχείο: Έμφυλες ταξινομίες, σεξιστικές ιστορίες, ετεροκανονικές οικονομίες»

Κατεβάστε όλη την εισήγηση 

•  Κατερίνα Σεργίδου, υποψήφια διδακτόρισσα Σπουδών Φύλου και Φεμινισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο και Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων, μέλος της Συνέλευσης 8η Μάρτη με θέμα «Φεμινιστικές πρακτικές υπεράσπισης της ζωής από τον ισπανόφωνο κόσμο μέχρι την Ελλάδα»

Κατεβάστε όλη την εισήγηση 

•  Ντίνα Δασκαλοπούλου, δημοσιογράφος, στην Εφημερίδα των Συντακτών, με θέμα «Μια απαγορευμένη λέξη στην αίθουσα σύνταξης – πλαισίωση της γυναικοκτονίας και κατασκευή της ”γυναίκας” στα ΜΜΕ»

Η Ντίνα Δασκαλοπούλου μίλησε για τα παιχνίδια εξουσίας και τον σεξισμό στην αίθουσα σύνταξης εξετάζοντας  πώς  περνάμε από το γεγονός στην είδηση, ποιος καθορίζει την ατζέντα και ποιος επιλέγει την πλαισίωση.

Τόνισε ότι η πλειοψηφία των συστημικών μέσων «δολοφονεί» για δεύτερη φορά τις γυναίκες που έχουν χάσει τη ζωή τους λόγω του φύλου τους ή στην καλύτερη περίπτωση τηρεί «ίσες» αποστάσεις από τον θύτη και τον θύμα.

Για να αλλάξει αυτό, εκτός την αυξημένη συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις ευθύνης και ιδιαιτέρως γυναικών με  φεμινιστική σκοπιά, και τη δέσμευση μιας εφημερίδας / ενός μέσου στην υποστήριξη των ανθρώπινων  δικαιωμάτων  και στην εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, απαιτείται επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση των δημοσιογράφων, των συντακτών/-τριών και ένταξη των σπουδών φύλου στις σχολές επικοινωνίας.

Παρεμβάσεις

•  Βαγγέλης Κοσμάτος: ψυχολόγος – ειδικός σε θέματα φύλου, υπεύθυνου του επιστημονικού έργου της Gender Alliance Initiative – Η Συμμαχία των Φύλων, με θέμα «Τοξική αρρενωπότητα: ένα φρούτο που έπεσε από τον ουρανό ή ένα αγριόχορτο που φυτρώνει από τα κάτω;»

Στην παρέμβασή του ο B. Κοσμάτος έκανε μια σύντομη διαδραστική παρουσίαση εμπνευσμένη από το υλικό και τη μεθοδολογία δουλειάς του φορέα με ανήλικα και ενήλικα άτομα.

Στόχος τους όπως ανέφερε είναι να αναδείξουν τις  αδιόρατες και εν πολλοίς ασύνειδες (στο συλλογικό ασυνείδητο – κοινωνικό σώμα) στερεοτυπικές έμφυλες κατασκευές, στο τέλος της διαδρομής των οποίων συναντάμε νεκρά σώματα: γυναικών, κατά κύριο λόγο, αλλά και ΛΟΑΤΚΙ ανθρώπων, καθώς και κάθε εν δυνάμει θηλυκότητας και μη στερεοτυπικής αρρενωπότητας.

Στο ενδιάμεσο αυτής της διαδρομής, σκιαγράφησε εν συντομία την κατασκευή τοξικών εκδοχών της αρρενωπότητας και τον τρόπο που λειτουργεί η στερεοτυπική ως προς τα φύλα διαπαιδαγώγηση, αναδεικνύοντας τη διασύνδεσή της με την κυριαρχία, την επιθετικότητα και την υποτίμηση των γυναικών.

Τόνισε τέλος την ανάγκη να προσεγγίζουμε τα φαινόμενα της έμφυλης βίας με ματιά συμπεριληπτική και διαθεματική προκειμένου να φτάσουμε σε μια κοινωνία ελεύθερη που θα περιλαμβάνει όλες, όλους και όλα χωρίς αποκλεισμούς.

•  Μαρία Αποστολάκη, δικηγόρος, Συντονίστρια της Νομικής Υπηρεσίας, του Κέντρου Διοτίμα, με θέμα «Πώς το προβληματικό σύστημα απόκρισης των Αρχών στην έμφυλη βία οδηγεί στην αύξηση των γυναικοκτονιών;»

Κατεβάστε όλη την εισήγηση

Την εκδήλωση-συζήτηση παρακολούθησε μεγάλος αριθμός ατόμων που τροφοδότησε με μηνύματα και σχόλια έναν ζωηρό (ηλεκτρονικό) διάλογο, καταδεικνύοντας την αναγκαιότητα δημόσιου διαλόγου που συμβάλλει στην ριζοσπαστικοποίηση νέων – κατά κύριο λόγο – ανθρώπων, οι οποίες και οποίοι ανησυχούν, διερωτώνται και αναζητούν διέξοδο από έναν σεξιστικό και αυταρχικό κόσμο.

Δείτε την εκδήλωση

Σημειώσεις

1. Έρευνα ΟΗΕ (United Nations Office on Drugs and Crime – UNODC/ Γραφείο ΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα) 2018

2. The Guardian/ If I’m not in on Friday, I might be dead’: chilling facts about UK femicide www.theguardian.com/society/2020/nov/22/if-im-not-in-on-friday-i-might-be-dead-chilling-facts-about-uk-femicide

3. Sorrentino, Α., Guida, Ch., Cinquegrana, V., Costanza Baldry Α. (2020), Femicide Fatal Risk Factors: A Last Decade Comparison between Italian Victims of Femicide by Age Groups International Journal of Environmental Research and Public Health2020, 17, 7953; doi:10.3390/ijerph17217953 www.mdpi.com/1660-4601/17/21/7953

4. Η Beatriz Arroyo, 29 ετών, έγινε το χιλιοστό θύμα γυναικοκτονίας, όταν τον Ιούνιο του 2019, αποφάσισε να χωρίσει τον σύντροφό της και να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Όταν του το ανακοίνωσε εκείνος την έπνιξε και την πέταξε από το μπαλκόνι και το επόμενο πρωί αυτοκτόνησε κι εκείνος πέφτοντας από το μπαλκόνι. Η 10η Ιουνίου 2019 χαρακτηρίστηκε ως σκοτεινή ημέρα για την ιστορία της «μάτσο» βίας στην Ισπανία διότι εκείνη την ημέρα έχασε τη ζωή της η χιλιοστή γυναίκα. www.bbc.com/news/world-europe-49586759

5. Sexual Harassment map https://sexharassmap.espivblogs.net/2019/11/25/femicides-2019/